ઓનલાઇન વિશ્વ પર યૌવન રાજ કરે છે. એનો એવો અર્થ નથી કે મોટી ઉંમરની વ્યક્તિ આ ક્ષેત્રમાં કાઠું કાઢી ના શકે. એવા પણ વડીલો છે જેમણે ઓનલાઇન માધ્યમો પર છવાઈને જિંદગી ગુલઝાર કરી છે

ભારતમાં આશરે એક-સવા લાખ લોકો ઓનલાઇન પ્લેટફોર્મ્સ પર ‘સેલિબ્રિટી સ્ટેટસ’ ધરાવે છે. આ સેલિબ્રિટીનું કદ નાનુંય હોય કે મોટું પણ હોય. એમાંના મોટાભાગના યુવાન છે. એટલે અન્ડર ૩૫ કે ૪૦. ટેકનોલોજીએ યુવાનોને આપબળે આગળ આવવા બારી ઉઘાડી આપી છે. થોડી ક્રિએટિવિટી અને હૈયામાં અપને દમ પર કશુંક કરવાની તમન્ના હોય એ લોકો ઓનલાઇન વિશ્વમાં કૂદકો મારી શકે છે. લાગ્યું તો તીર. અલબત્ત, તીર નિશાને લાગવા માટે સાતત્ય, સખત મહેનત, નવું કરી શકવાની ત્રેવડ અને પ્રમોશન અનિવાર્ય છે.

આ દુનિયામાં પ્રવેશો ત્યારે સમજી લેવાનું કે, લોગ ક્યા કહેંગે એ ડર તડકે મૂકી દેવાનો. ઓનલાઇન સેલિબ્રિટી બનતા શરૂઆતમાં હાંસીપાત્ર બનવું પડી શકે છે. લોકો ટોણા મારી શકે છે કે આ શું માંડયું છે. શત્રુઘ્ન સિંહા નવાનવા હતા ત્યારે એમને પોતાને એમના ચહેરા પરનો ઘાનો નિશાન કારકિર્દીમાં આડો આવશે એવી ભીતિ હતી. પછી એ ઘા એમની ઓળખ બન્યો. કલાકાર કે પબ્લિક ફીગર માટે આ સહજ છે. બોલવાની આગવી શૈલી, સારી કે ખરાબ, શરીર સૌવ (અમિતાભ બચ્ચનની હાઇટ), કેશકલાપ (શાહરુખના વાળ), નાકનકશો (સૈફ કે રણવીરનું નાક) અને બીજું ઘણું બધું નવોદિતની વિરુદ્ધ જઈ શકે છે. એ બધું ત્યારે સ્વીકાર્ય અને લોકચાહનાનું કારણ બની જાય જ્યારે જીદ હોય અને મનગમતું કરવાને દ્રઢ મનોબળ હોય.

નવી ફિલ્મો અને સિરીઝ સૌ ઉત્સુકતાપૂર્વક ઓટીટી પર જુએ. ઘણા ક્લાસિક ફિલ્મો જોવા પણ તલસતા હોય. જાણીએ આવી પાંચ ફિલ્મોને ઓનલાઇન જોવાના વિકલ્પો

ફિલ્મો આવે અને જાય. અમુક એવી સાબિત થાય જેમને વારંવાર જોવાનું મન થાય. 1913માં રિલીઝ થયેલી પ્રથમ ભારતીય ફિલ્મ ‘રાજા હરિશચંદ્ર’ મૂંગી ફિલ્મ હતી. એણે સિનેમાની તેજતર્રાર પ્રગતિનાં દ્વાર ઉઘાડ્યાં હતાં. અરદેશર ઇરાની નિર્મિત-દિગ્દર્શિત ‘આલમ આરા’ 1931માં આવી. એ 124 મિનિટ એટલે લગભગ બે કલાકની હતી. પછી ફિલ્મોની લંબાઈ વધતી ગઈ. સમયાવધિની દ્રષ્ટિએ સૌથી લાંબી હિન્દી ફિલ્મ ‘તમસ’ (ટેલિવિઝન ફિલ્મ) 1988માં આવી. લંબાઈ 298 મિનિટ મતલબ ઓલમોસ્ટ પાંચ કલાક! મોટા પડદાની લાંબી ફિલ્મો ‘એલઓસી કારગિલ’ 255 મિનિટ તો ‘મેરા નામ જોકર’ 244 મિનિટની હતી. સમયનું ચક્ર વળી એ મુકામે છે જ્યાં ફિલ્મોની લંબાઈ, ‘આલમ આરા’ની જેમ, બેએક કલાક આસપાસ આવી છે.

ફિલ્મો, વેબ સિરીઝ, મ્યુઝિક, ટીવી શોઝના અતિરેકે મુશ્કેલી સર્જી છે. હવે એ સૌ આવે અને જાય છે પણ મન કે હૃદયમાં ભાગ્યે જ અવિચળ સ્થાન બનાવે છે. બે વરસ પહેલાંની ફિલ્મ કે ગીત આજે કોઈ જોતું કે ગણગણતું હોય એવું ઓછું બને છે. અંતાક્ષરી અને સહેલગાહમાં સૌથી વધુ જૂનાં અને એવરગ્રીન ગવાય છે. અરિજિતથી બાદશાહ સુધીના ગાયકો યુવાનોમાં લોકપ્રિય હોય પણ સમુહગાનમાં રફી, કિશોર, મુકેશ, લતા, આશા વગેરેનાં ગીતો વધુ ગવાય છે. અણર ગીતો અને સર્વોત્તમ ફિલ્મોનું અવિચળ સ્થાન છે. એમનું સ્મરણમાત્ર ઝણઝણાટી કરાવે છે. વાર્તા, રજૂઆત, અભિનય, નિર્માણ, દિગ્દર્શનના મોરચે ક્લાસિક ફિલ્મોમાં ખાસ હોય છે. નોસ્ટાલજિક વેલ્યુઝ પણ ખરી. ક્લાસિક ફિલ્મો ઓટીટી પર ખાસ પ્રમોટ થતી નથી. સૌને રસ છે તાજા માલના પ્રદર્શનમાં. ક્લાસિક ફિલ્મો ક્યાં જોવી એ ઝટ સમજાતું નથી. પાંચ ક્લાસિક ફિલ્મોની યાદી આ રહી, જેમને ઓનલાઇન જોઈ શકાય છે.

શોલેઃ જય અને વીરુની જોડી, નટખટ બસંતી. ક્રૂર ગબ્બર સિંઘ અને ગણતરીબાજ ઠાકુરથી નવી પેઢી પણ પરિચિત છે. ‘શોલે’એ ત્યારે બોક્સ ઓફિસ પર કમાયેલા રૂ. 35 કરોડ આજના રૂ. 980 કરોડ થાય. ટીવી, ઓટીટી, સેટેલાઇટ રાઇટ્સની આવક વિના. કહો કે ‘શોલે’ સામે ‘પઠાન’ની સફળતા મોળી છે. ત્યારે સિંગલ સ્ક્રીન હતી, મલ્ટીપ્લેક્સની મોંઘી ટિકિટો નહોતી. ત્યારે થિયેટરમાં ફિલ્મો જોવાનો ક્રેઝ નહોતો. છતાં, આવી સફળતા! ‘શોલે’ જોવા એમેઝોન પ્રાઇમ, યુટ્યુબ, એપલ ટીવી જેવા વિકલ્પો છે. એન્જોય.

પ્યાસાઃ ગુરુદત્તનું સાચું નામ વસંતકુમાર પદુકોણ. તેમના ડિરેક્ટર બનવા પાછળ રસપ્રદ કિસ્સો હતો. ગુરુદત્તને ડિરેક્ટર તરીકે પ્રથમ તક સુપરસ્ટાર દેવ આનંદે આપી હતી. ગોઠવણ એવી હતી કે ગુરુદત્તના દિગ્દર્શનમાં હીરો દેવ રહે અને દેવના નિર્માણમાં ડિરેક્ટર ગુરુદત્ત રહે. બેઉએ ‘બાઝી’, ‘જાલ’, ‘સીઆઈડી’ જેવી યાદગાર ફિલ્મો આપી. પછી વિચારભેદ થયો. ગુરુદત્ત અભિનેતા પણ હતા. 1957ની પ્યાસામાં તેમની ઇચ્છા દિલીપ કુમારને લેવાની હતી. જોકે ડોક્ટરે દિલીપ કુમારને ત્યારે હળવીફુલ ફિલ્મો કરવાની સલાહ આપી હતી. ‘પ્યાસા’માં ગુરુદત્ત જાતે હીરો બન્યા. એ વિશ્વની શ્રેષ્ઠ ફિલ્મોની યાદીમાં સ્થાન પામી. અગણિત નવા ડિરેક્ટર્સ ગુરુદત્તની ફિલ્મોથી ઘણું શીખ્યા છે. કળાત્મકતા અને વેપાર બેઉનો સમન્વય કરવાની ગુરુચાવી ‘પ્યાસા’ ગણાય છે. એનું સંગીત પણ વિશ્વના ઓલ ટાઇમ ગ્રેટ ફિલ્મ સંગીતમાં આવે છે. ‘પ્યાસા’ માણો યુટ્યુબ. એમેઝોન પ્રાઇમ, ઝેન્ગા ટીવી, એરટેલ એક્સ્ટ્રીમ અને અન્ય પ્લેટફોર્મ્સ પર.

ફિલ્મો કે સિરીઝ કરતાં વધારે રોકાણ છતાં ઓટીટી સ્પોર્ટ્સ ઇવેન્ટ્સ પાછળ દોડે છે. એના થકી હરીફો નવા દર્શકો અંકે કરવા તેઓ લડી રહ્યાં છે. ગણતરી એવી કે એકવાર દર્શકો ઓટીટી સાથે સંકળાય એટલે એમને મનોરંજનના બીજા વિકલ્પો તરફ વાળીને વિકસવું આસાન થાય છે

નજીકના ભૂતકાળની વાત છે. રિલાયન્સની કંપની વાયાકોમ ૧૮એ જિયો માટે રૂ. ૨૦,૫૦૦ કરોડ ચૂકવીને આઈપીએલ સ્ટ્રીમિંગના અધિકાર ખરીદ્યા હતા. પછી બીજા રૂ. ૪૫૦ કરોડ ચૂકવીને કંપનીએ ફૂટબોલ વર્લ્ડ કપના સ્ટ્રીમિંગના અધિકારો મેળવ્યા. એ ટુર્નામેન્ટ જિયો સિનેમા પર વિનામૂલ્યે સ્ટ્રીમ કરવામાં આવી. રમતગમતની શક્તિશાળી અને લોકપ્રિય ટુર્નામેન્ટ્સ માટે ચૂકવવામાં આવતી આવી રકમ ઘણાને ગંજાવર લાગી શકે છે. ૧૯૦૦ના દાયકામાં સેટેલાઇટ ચેનલ્સના આગમન સાથે પ્રસારણના અધિકારોની કિંમત કૂદકે ને ભૂસકે વધતી રહી છે. હવે ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ ઉમેરાયાં એટલે વાત ક્યાંની ક્યાં પહોંચી છે. જિયોએ, રિલાયન્સની રણનીતિ અનુસાર આ ક્ષેત્રમાં પણ ધડાકા બોલાવ્યા છે. એકલું જિયો નહીં, અન્ય કંપનીઓ પણ સ્પોર્ટ્સ ટુર્નામેન્ટ્સના અધિકાર મેળવવાની કટ્ટર સ્પર્ધામાં છે. આ પણ, એમ કહીએ તો ચાલે, કે શરૂઆત છે.

૨૦૧૯ના ક્રિકેટ વર્લ્ડ કપને ઓનલાઇન જોનારા દર્શકોની સંખ્યા અઢી અબજથી વધારે હતી. ફીફાની મેચ ઓનલાઇન જોનારા દર્શકો ૧.૧૫ અબજથી વધુ હતા. હમણાં વિમેન પ્રીમિયર લીગ ચાલી રહી છે. વાયાકોમ ૧૮એ એના અધિકાર પણ પાંચ વરસ માટે મેળવ્યા. એ માટે કંપનીએ રૂ. ૯૫૧ કરોડ ચૂકવ્યા. એના દર્શકોની સંખ્યા પુરુષોની આઈપીએલ કે ફીફા જેટલી કદાચ ના થાય, પણ કંપનીનું રોકાણ લાંબા ગાળાનું છે. સવાલ એકઝાટકે કરોડો દર્શકોને ખેંચી લાવવાનો છે.

ફિલ્મ કે વેબ સિરીઝને એકઝાટકે કરોડોની સંખ્યામાં દર્શકો લાવી શકે નહીં. આવા વિકલ્પ ઓટીટીની પ્રગતિની એક બાજુ છે. સ્પોર્ટ્સ એની બીજી અને ગણતરીપૂર્વકની બાજુ છે. સ્પોર્ટ્સ ટુર્નામેન્ટ્સના સ્ટ્રીમિંગ અધિકારો મોંઘા પડે તો પણ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સને એમાં સખત રસ પડે છે. એવું શા માટે એ જરા સમજી લઈએ.

ટીવીની નબળી કે સબળી નકલથી પોતાની અલગ ઓળખ ઊભી કરવા ઓટીટીએ લાંબો પ્રવાસ ખેડવાનો છે. ગલગલિયાં કરાવતા કે ગુનાખોરીની દુનિયામાં ડોકિયું કરાવવા સાથે મગજ કુંઠિત કરનારા શોઝની ક્યારેક હદ આવવાની છે. સાથે ઉદય થવાનો છે નોન-ફિક્શન શોઝનો. એવા શોઝ જે જ્ઞાાન પણ પીરસે, મનોરંજન પણ, અને દર્શકને જુદી જ દુનિયામાં લટાર મારી આવ્યાનો સંતોષ પણ કરાવે

વરસ ૨૦૦૦નું હતું. ટેલિવિઝનની દુનિયામાં અનેક સેટેલાઇટ ચેનલ્સ પગપેસારો કરી ચૂકી હતી. એમાં ઝી સામે સોની અને સ્ટાર મરણિયા થઈ લડી રહી હતી. નંબર વન થવાની હોડમાં શું કરવું એની મથામણ હતી. એવામાં ૨૦૦૦ની સાલમાં સ્ટારે એકસાથે બે અખતરા કર્યા. એક હતો ડેઇલી સોપનો, જે હતી ‘ક્યૂંકિ સાસ ભી કભી બહુ થી.’ બીજો હતો ‘કૌન બનેગા કરોડપતિ’ નામના શોનો. મેગાસ્ટાર અમિતાભ બચ્ચનને પહેલીવાર ટીવી પર એ શો લાવ્યો. રમત રમતાં રમતાં, અમિતાભ સામે ખુરશી પર બેસીને, (હંગામી) ટીવી સ્ટાર બનીને, રૂપિયા એક કરોડ ઘેર લઈ જઈ શકવાની તક સૌના માટે અકલ્પનીય હતી. ‘કેબીસી’એ સ્ટારની ગણતરી કરતાંય સારું પરફોર્મ કર્યું. શો સુપર હિટ રહ્યો. પોતાના બે શોઝ થકી સ્ટારે સ્પર્ધામાં હનુમાન કૂદકો મારીને હરીફોને અચંબિત કરી નાખ્યા હતા.

૨૦૨૩માં ટેલિવિઝન માત્ર મેચ્યોર્ડ નથી થઈ ચૂક્યું. ટેલિવિઝન વાસ્તવમાં તો પોતાની ઘરેડમાં અટવાઈને આગળ કેમ વધવું એની મૂંઝવણ પણ અનુભવી રહ્યું છે. છોગામાં, સેટેલાઇટ ચેનલ્સે હવે આપસમાં લડવા સહિત ઓટીટી નામના નવા પડકારને ઝીંક આપવાની છે. સામે પક્ષે, ઓટીટીની મૂંઝવણ છે કોવિડિયા લોકડાઉનમાં પ્રસ્થાપિત થવાની તક મળી એને ટકાવીને વિકસતા રહેવાની. ક્રાઇમ આધારિત, સેક્સ આધારિત, હલકા મનોરંજન પીરસતા શોઝની વણજાર ઓટીટી પર ક્યારની જારી છે. એનાં અમુક અંશે વળતાં પાણી પણ શરૂ થઈ ગયાં છે. હવે જો ઓટીટી પર કંઈક જાદુઈ નથી આવતું તો ઘણાં પ્લેટફોર્મ્સ લથડિયાં ખાઈને પછડાટ ખાઈ શકે છે. સેટેલાઇટ ચેનલ કરતાં ઓછા ખર્ચે કદાચ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ શરૂ થઈ શકે છે. એટલે આ વહેતી ગંગામાં હાથ ધોવા ઘણા થનગનભૂષણો, બિલાડીના ટોપની જેમ આવ્યા અને આવતા રહેવાના છે. એમની સામે પડકાર છે ટકી બતાવવાનો.

ઘણા ઓટીટી સંચાલકો માથું ખંજવાળી રહ્યા છે કે ટકવા અને દર્શકો જીતવા કરવું તો શું કરવું?

સૌથી પહેલાં તો, ઓટીટી પર નોન-ફિક્શન શોઝનું ભવિષ્ય ઉજળું છે. જે રીતે કેબીસીએ સ્ટારની તકદીર બદલાવી હતી એમ દમદાર નોન-ફિક્શન શોઝ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સની તકદીર બદલાવી શકે છે. એની એક ઝલક ઓલરેડી આપણને મળી છે ‘શાર્ક ટેન્ક’થી. સોનીએ આ શો મૂળે એના ઓટીટી પ્લેટફોર્મ સોની લિવને ધ્યાનમાં રાખીને એના માટે જ બનાવ્યો. ઊગતા વેપારમાં કોઈક ધનવાન પૈસા લગાડવા વેપારી સાથે ચર્ચા કરે, વાટાઘાટ કરે, અને રોકાણ કરે, એમાં દર્શકોને જે રસ પડયો છે એણે સોની લિવના હરીફોને પણ અચંબિત કર્યા છે. બદલાયેલા આપણા દેશમાં યુવાનો બિઝનેસમાં ઝંપલાવવા થનગની રહ્યા છે. સ્ટાર્ટ-અપ્સના મામલે, એક અહેવાલ મુજબ, ભારત દુનિયામાં બીજા નંબરનો સૌથી અગત્યનો દેશ છે. એવામાં સ્ટાર્ટ-અપ્સના ફન્ડિંગ માટેનો આ શો ના ચાલ્યો હોત તો નવાઈ લાગત.