ઓનલાઇન મીડિયાની ઉપયોગિતા અને એની નકારાત્મક અસરોની વાતો ખાસ્સી થાય છે. ઘણે અંશે એ સાચી હોઈ શકે છે કારણ માણસના જીવનના એક અગત્યના હિસ્સાને હવે ઓનલાઇન માધ્યમો ઓહિયા કરી રહ્યાં છે. સવાર પડે કે હાથમાં મોબાઇલ, કામકાજના સ્થળે કોમ્પ્યુટર, લેપટોપની અનિવાર્યતાને કોઈ કાં તો ખાળતું નથી કાં ખાળી શકતું નથી. એવામાં ક્યારેક એ પણ વિચાર કરવો રહ્યો કે ઓનલાઇન જગત એક આશીર્વાદ પણ છે. અનેકના જીવનમાં એનો સકારાત્મક પ્રભાવ પણ પડ્યો છે.લેટ્સ ટૉક.

ઓનલાઇન દુનિયા માત્ર મનોરંજન માટે નથી. આ સત્ય સમજવા છતાં, દુર્ભાગ્યે, અનેક લોકો માત્ર મનોરંજન માટે ઓનલાઇન મીડિયાને પંપાળતા રહે છે. જ્ઞાનોપાર્જન માટે, પોતાના કામકાજની ગતિ અને ગુણવત્તા વધારવા માટે પણ ઓનલાઇન માધ્યમોનો અસરકારક ઉપયોગ કરવાની કળા આત્મસાત્ કરવી અનિવાર્ય છે. પોસ્ટકાર્ડ અને પરબીડિયાના સ્થાને સ્વેચ્છાએ કે પરિસ્થિતિવશ, ઇમેઇલ, વ્હોટ્સએપ વગેરે અપનાવવા પડ્યાં છેને? તો ઓનલાઇન વિશ્વને બિનમનોરંજન બાબતો માટે પણ અપનાવી લો. ટ્રેનમાં લાંબા પ્રવાસમાં, રાતના ઊંઘતા પહેલાં મોબાઇલ પર અંગૂઠાથી શોર્ટ્સ અને રીલ્સમાં ઓતપ્રોત થવાને બદલે, “મારે આ શીખવું છે,” કહીને પોતાને બદલાવો. એ માટે એક ઇમાનદાર સમયપત્રક બનાવો. શીખવું કશું પણ હોઈ શકે. નવી ભાષા હોઈ શકે, સંગીત હોઈ શકે, રસોઈ હોઈ શકે, પોતાના કામકાજને બહેતર કરવાનો કોર્સ હોઈ શકે… બસ, નક્કી હોવું જોઈએ કે શું શીખવું છે અને એને પાકે પાયે સમય આપવો છે.

સત્ય ઘટના પર આધારિત કે એનાથી પ્રેરિત ફિલ્મો હવે ખાસ્સી બને છે. દરેક ભાષામાં બને છે. એક રીતે સારું છે કારણ સારા વિષયોની સખત તંગી વચ્ચે આવી ઘટનાઓ પડદા પર નવું લાવી શકવાની શક્યતા જગાવે છે. એવી જ એક ફિલ્મ પહેલી મેએ, એટલે મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત દિને મોટા પડદે આવી હતી. ફિલ્મનું નામ ‘આતા થાંબાયચં નાહી’ એટલે હવે અટકવાનો વારો નહીં આવે. મુંબઈ મહાનગરપાલિકાના ચોથી શ્રેણીના કર્મચારીઓની એમાં વાત છે. આ કર્મચારીઓ શહેરની ગટરોનું સફાઈકામ કરે, પાણીની લાઇનો બરાબર ચાલે એની કાળજી રાખે, ઘેરઘેરથી કચરો ઉઠાવે… ઓછું ભણેલા આ કર્મચારીઓના જીવનમાં એકવાર એક મહાપાલિકા અધિકારીને કારણે એક નવો પવન ફૂંકાય છે અને… વિગતે જાણીએ.ઉદય શિરુરકર (આશુતોષ ગોવારિકર) મહાપાલિકાનો અધિકારી છે. એક દિવસ એ મહાપાલિકાના અમુક કર્મચારીઓને આદેશ મોકલાવે છે કે આવો અને મળો. કર્મચારીઓના હોશકોશ ઊડી જાય છે. એમને ધાસ્તી બેસી ગઈ છે કે આપણી નોકરી ગઈ. જોકે જેવા તેઓ ઉદય પાસે પહોંચે છે કે સાવ અનપેક્ષિત વાત થાય છે. ઉદય કહે છે, “તમારે સૌએ દસમાની પરીક્ષા પાસ કરવાની છે. નોકરી પછી નાઇટ સ્કૂલમાં જવાનું છે. ભણવાનું છે. એમ કર્યે તમારું પદ ઊંચુ જશે અને પગાર પણ.” મુશ્કેલી એ કે મોટી ઉંમરે ભણવા માટે સ્કૂલે જવાનો વિચાર જ આ કર્મચારીઓને માનસિક ખલેલ પહોંચાડવા પૂરતો થઈ રહે છે. જેમના બચ્ચાંવ અને પૌત્ર-પૌત્રી સ્કૂલમાં ભણતાં હોય, જેમણે જીવનમાં મહત્વાકાંક્ષાઓ રાખવાનું પડતું મૂકી દીધું હોય એમના માટે શું અભ્યાસ અને શું સપનાં? પણ સાહેબના આદેશ સામે શું થાય? વળી સાહેબ કહે છે કે તમે ભણશો તો દર મહિને રૂપિયા ત્રણ હજાર વધારાના અને એસએસસીમાં પાસ થયા તો પગારમાં રૂપિયા પાંચ હજારનો વધારો, બેઉ થશે. એમ, આ કર્મચારીઓ શરૂ કરે છે અભ્યાસ. 

એમા સામેલ છે નિવૃત્તિ આરે પહોંચી રહેલો સખારામ મંચેકર (ભરત જાધવ), હોશિયાર અને ઢીંગલી જેવી દીકરીનો બાપ મારુતિ કદમ (સિદ્ધાર્થ જાધવ), ચંચળ સ્વભાવની જયશ્રી (પ્રાજક્તા હનમઘર), પતિપીડિત અપ્સરા (કિરણ ખોજે) સહિતનાં કર્મચારીઓ. એમને ભણાવવાનું કામ કરવાનું છે નીલેશ માળી (ઓમ ભુતકર) નામના શિક્ષકે. નીલેશ મહાપાલિકાની સ્કૂલનો શિક્ષક છે. એની સ્કૂલ બંધ થવાને આરે છે છતાં, પોતાના વ્યવસાયને બેહદ ચાહતો આ શિક્ષક નવા વિદ્યાર્થીઓ મેળવીને રાજે છે. 

નવોદિત દિગ્દર્શકની ફિલ્મને રજનીકાંત જેવા સ્ટારની અપાર પ્રશંસા મળે એ નાનીવાત નથી. રોકાણ કરતાં અનેકગણી આવક ફિલ્મ રળે એ નાની વાત નથી. એટલે જ આ ફિલ્મ મહત્ત્વની છે

તામિલ ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં આ વરસે એક નવાસવા ડિરેક્ટરે જાદુ કર્યો છે. એનું નામ અબિશાન જીવિંત. મૂળ એ તિરુચિપાલ્લીનો. ફિલ્મ ઉદ્યોગ સાથે એને કોઈ સંબંધ હમણાં સુધી નહોતો. વિઝ્યુઅલ ક્મ્યુનિકેશનમાં એણે ચેન્નાઈની લોયોલા કોલોજથી બીએસસી કર્યું. પછી પોતાની યુટ્યુબ ચેનલ લૉન્ચ કરી. એમાં એ શોર્ટ ફિલ્મ મૂકે. એમાંની એક હતી ‘ડોપ’ અને પછી આવી ‘નોદિગલ પિરાકથા.’ પછી એણે એક કમર્શિયલ ફિલ્મ બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો જેના પર કોવિડે પાણી ફેરવી દીધું. હતોત્સાહ થયા વિના આબિશાને નવા વિષય પર કામ શરૂ કર્યું. એ માટે એને આંશિક પ્રેરણા કમલ હસનની ‘તેનાલી’ ફિલ્મ પરથી મળી. એના પરથી એણે લખી ‘ટુરિસ્ટ ફેમિલી’ નામની ફિલ્મ. પછી શું થયું?

આ વરસે તામિલ ફિલ્મોમાં જેની સૌથી વધુ ટિકિટ વેચાઈ એવી ફિલ્મોની યાદીમાં આ ફિલ્મ ચોથા નંબરે પહોંચી ગઈ. માહિતી પ્રમાણે રૂ. 16 કરોડમાં બનેલી આ ફિલ્મે ભારતમાં રૂ. 58 કરોડનો વેપાર કર્યો. વિદેશમાં એ આ આંકડાને પણ આંટીને રૂ. 84 કરોડ કમાઈ. મુદ્દે, નિર્માણના ખર્ચ કરતાં ઓલમોસ્ટ નવસોગણો વેપાર. એમાં ઉમેરી દો ફિલ્મની અન્ય આવક. ઓટીટી, સેટેલાઇટ, ટેરેસ્ટ્રિયલ (એટલે દૂરદર્શન)થી થનારી આવક વગેરે. આબિશાનને કહો જેકપોટ લાગ્યો છે અને દર્શકોને પણ. કારણ આ દિગ્દર્શકના રૂપમાં એમને મળ્યો એક દમદાર સર્જક અને એની ફિલ્મના રૂપમાં મળ્યું મસ્ત મનોરંજન.

આપણી ગઈકાલની આદતોમાં કંઈક ખાસ હતું. આપણે લોકોને મળતા હતા. ખાસ્સી ચર્ચાઓ કરતા હતા. માત્ર સ્ક્રીનમાં નહીં, એકમેકમાં ખોવાઈ જતા હતા. બધું પાછું આવી શકે ખરું?

ઓવર ધ ટોપ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ શું આવ્યાં કે કોણ જાણે કેટલી બાબતો ઘેરઘેર બદલાઈ ગઈ છે. સૌથી મોટું પરિવર્તન આવ્યું પારિવારિક વાતાવરણમાં, પરિવારજનોના એકમેક સાથેના સંવાદમાં. ટેલિવિઝને ઉપાડો લીધો ત્યારે પણ આવી સ્થિતિ નહોતી. ઇન ફેક્ટ, ટીવીનું, 1980ના દાયકાની શરૂઆતનું રાઉન્ડ પરિવારોને જોડનારું રાઉન્ડ હતું. રોજેરોજ નવ વાગ્યે અમુકતમુક સિરિયલ જોવા, રવિવારે થોકબંધ સિરિયલ્સ જોવા, ફિલ્મો જોવા, ફિલ્મી ગીતો (છાયાગીત, ચિત્રહાર) માણવા ઘરના સૌ સભ્યો એકસાથે ટીવી સામે ચોંટી જતા. ટીવી ક્યારેય પર્સનલ એન્ટરટેઇનમેન્ટ ગેજેટ નહોતું. છેક હમણાં સુધી કે જ્યાં સુધી ઓટીટી આવ્યું નહોતું. જરા ઊંડા પહોંચીએ.

એક સમયે વૈભવ ગણાતી નેટફ્લિક્સ, પ્રાઇમ વિડિયો, ડિઝની+ હોટસ્ટાર અને જિયો સિનેમા (હવે આ છેલ્લી બે એક થઈ ગઈ છે) જેવી ઓટીટી સેવાઓ સૌની જરૂરિયાત બની છે. પારિવારિક તો ઠીક, અંગત ધોરણે જરૂરિયાત બની છે. જેને જ્યારે જે જોવું હોય એ જોવાની સગવડ આ પ્લેટફોર્મ્સે કરી આપી છે. પરંપરાગત ટેલિવિઝન અને સિનેમા કરતાં આ આખી વાત જુદી છે. ડિજિટલ સ્ટ્રીમિંગે દર્શકોની આદતો બદલી નાખી છે. ભારત અને વિશ્વભરમાં પરિવારિક વાતાવરણને એની અવળી અસર પડી છે. 

આપણી ભાષામાં કોઈ દમદાર ઓટીટી પ્લેટફોર્મ રહ્યું નથી. જ્યાં મફતમાં ગુણવત્તાસભર શોઝ માણી શકાય એવાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ ઓછાં થઈ રહ્યાં છે. આગળ હજી ઓછાં થશે. એક નજર ઓટીટીની બદલાતી દુનિયા પર

થોડા મહિના જવા દો. ઓટીટી પર હાલમાં જે વેરીએશન્સ છે, સસ્તાઈ છે, વગર જાહેરાતે મનોરંજન માણવાની મોજ છે એ બધાંમાં કપાત મુકાવાની છે. આમ તો એની શરૂઆત ક્યારની થઈ ગઈ છે. બસ, સમય સાથે એનું પ્રમાણ વધતું જવાનું છે. શાને એની વાત કરીએ. 

અત્યાર સુધી જિયો સિનેમા અને હોટસ્ટાર અલગ અલગ જણસ હતાં, પ્લેટફોર્મ્સ હતાં. પ્રાઇમ વિડિયો એને એમએક્સ પ્લેયર પણ અલગ હતાં. હવે આ બબ્બે પ્લેટફોર્મ્સના એકીકરણથી બજારમાં બે પ્લેટફોર્મ્સની બાદબાકી થઈ ગઈ છે. એમાનું એક તો સાવ મફત હતું અને હજી, સદનસીબે છે. પણ એમએક્સ પ્લેયર કાયમ માટે મફત રહેશે ખરું? કશુંક હેવાય નહીં. 

આ મહિનાથી પ્રાઇમ વિડિયો વળી નવો નિયમ લાવી રહ્યું છે. એ છે લવાજમ ધારકોએ પણ વગર જાહેરાતે મનોરંજન માણવા વધારાનાં ફદિયાં ચૂકવવાનાં રહેશે. કાં તો મહિને રૂ. 129 અથા વરસના રૂ. 699. આ રૂપિયા સબસ્ક્રાઇબરે પહેલેથી લવાજમપેટે રૂ. 1,499 ભર્યા હોય એનાથી વેગળા છે. હવે વિચાર કરો. એક તરફ શેમારૂ મી જેવું પ્લેટફોર્મ છે જ્યાં બે હજારમાં એક રૂપિયો ઓછો ભરીને બબ્બે વરસ મનોરંજન માણી શકાય છે અને બીજી તરફ પ્રાઇમ વિડિયો છે જેને વરસના રૂ. 2000થી વધુની રકમ ખપે છે. 

જાહેરાતોના ટેકે ચાલનારાં, એમએક્સ પ્લેયર જેવાં પ્લેટફોર્મ્સથી પહેલાં સબસ્ક્રિપ્શન બેઝ્ડ પ્લેટફોર્મ્સ અલગ હતાં. હવે આ હંધાયને સબસ્ક્રિપ્શ ફી પણ ખપે છે અને જાહેરાતમાંથી પણ આવક રળવી છે. ખરેખર તો એ અંચઈ ના કહેવાય? ઝીફાઇવ જેવું પ્લેટફોર્મ પણ લવાજમ લીધા પછી પણ ફિલ્મો અને શોઝ વચ્ચે પહેલેથી જાહેરાતો બતાવતું રહ્યું છે. હવે આ કામ લગભગ બધાં પ્લેટફોર્મ્સ કરવાનાં છે. કદાચ એકમાત્ર નેટફ્લિક્સને છોડીને?

વાત એ પણ નોંધવી રહી કે હવે તાકાતવાળાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ ઓછાં રહ્યાં છે. ગણીને પાંચ. એમાં પણ સૌથી ટાઢું સોની લિવ છે. એની પાસે આમ પણ પીરસવા માટે નવી સામગ્રી હવે ઓછી છે કારણ અન્ય પ્લેટફોર્મ્સની જેમ એ જીવ પર આવીને શોઝ વગેરેનું નિર્માણ નથી કરી રહ્યું. નજીકના ભૂતકાળમાં ઝી અને સોનીનું એકીકરણ થવાનું હતું એ પણ યાદ રાખો. કહેવાનું તાત્પર્ય કે સોની લિવ મેદાનમાં લાંબું ટકે એ ઇચ્છનીય છે પણ આ ઉદ્યોગમાં કશું કહેવાય નહીં.