“થિયેટરમાં રિલીઝ થતી ફિલ્મોની કમઠાણ એ થઈ છે કે એના બિઝનેસ મૉડેલમાં જ મોટી ખામી સર્જાઈ છે. કારણ, નિર્માતાઓ દર્શકો પાસે એ ફિલ્મ જોવા માટે પૈસા ખર્ચીને ટિકિટ ખરીદવાની અપેક્ષા સેવે છે જેના માટે એમણે ઓલરેડી દામ ચૂકવી દીધા છે. દર્શકે એ દામ ચૂકવ્યો છે ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સનું લવાજમ ભરીને. એ જાણે જ છે કે આ ફિલ્મ મને જોવા મળવાની જ છે, ઘેરબેઠા, ઓટીટી પર, આઠ અઠવાડિયાં પછી…”

આ નિરીક્ષણ છે વિચક્ષણ, બુદ્ધિમાન અને વિચારવંત આમિર ખાનનું. સોએ સો ટકા સચોટ.

ફિલ્મ ઉદ્યોગના હાલના ‘બિઝનેસ મૉડેલ’ની કરમ કઠણાઈને આનાથી સારી કોઈ રીતે વર્ણવી શકાય તેમ નથી. ખાસ તો ત્યારે કે જ્યારે લગભગ નિર્માતાઓ એ ભૂલી જ ગયા લાગે છે કે દર્શકોને થિયેટરમાં જ જેને જોવાનું મન થાય, કે ફરજ પડે, એવી ફિલ્મ આખરે બનાવવી તો કેવી રીતે બનાવવી?

2025ના પાંચ મહિના પૂરા થયા. બોલિવુડની એમાં સ્થિતિ કેવી રહી? જાન્યુઆરીમાં અગિયાર, ફેબ્રુઆરીમાં બાર, માર્ચમાં નવ, એપ્રિલમાં આઠ અને મેમાં અગિયાર ફિલ્મો આવી. કુલ પચાસ થઈ.

એમાંની આટલી ફિલ્મો તો સીધી ઓટીટીને ઘર બનાવી ગઈઃ ‘હિસાબ બરાબર’ (ઝીફાઇવ), ‘સ્વીટ ડ્રીમ્સ’ (ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર) ‘ધ સ્ટોરીટેલર’ (ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર), ‘મિસીસ’ (ઝીફાઇવ), ‘ધ મહેતા બોય્ઝ’ (પ્રાઇમ વિડિયો), ‘બોબી ઔર રિશી કી લવ સ્ટોરી’ (ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર), ‘ધૂમધામ’ (નેટફ્લિક્સ), ‘કૌશલજીઝ વર્સીસ કૌશલ’ (ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર), ‘દિલ દોસ્તી ઔર ડોગ્ઝ’  (જિયો હોટસ્ટાર), ‘નાદાનિયાં’ (નેટફ્લિક્સ), ‘બી હૅપી’ (પ્રાઇમ વિડિયો), ‘અચારી બા’  (જિયો હોટસ્ટાર), ‘છોરી ટુ’ (પ્રાઇમ વિડિયો), ‘લોગઆઉટ’ (ઝિફાઇવ), ‘જ્વેલ થીફ’ (નેટફ્લિક્સ) અને ‘કોસ્ટાવ’ (ઝીફાઇવ). કુલ 16 થઈ.

મુદ્દે, દર ત્રીજી ફ્રેશમફ્રેશ ફિલ્મની તો થિયેટરમાં રજૂઆત થઈ જ નહીં. રહી બાકીની બે તૃતિઆંશ ફિલ્મો. એમાંની 13 કે 14 એવી કે જેને થિયેટરમાં જઈને જોવાનો વિચાર દર્શક તો ઠીક, ફિલ્મ સાથે સંકળાયેલા લોકોના આપ્તજનોએ પણ ભૂલમાં જ કે વિવેકમાં જ કર્યો હશે. હવે રહી ગઈ વીસેક ફિલ્મો. એમાંની સુપર ડુપર હિટ એક જ, ‘છાવા’. ઠીકઠીક નફો રળનારી એક જ, ‘રેઇડ ટુ’. વખણાવા છતાં પર્યાપ્ત નહીં કમાઈ શકનારી ફિલ્મ એટલે ‘કેસરી ચેપ્ટર ટુ’ અને કંઈક અંશે, ‘ફતેહ’. બાકીની તમામ ફિલ્મો, સલમાનની હોય કે અક્ષયની કે જોન અબ્રાહમની કે હિમેશ રેશમિયાની, પાણીમાં બેસી ગઈ.

બોલિવુડ અને ઓટીટી વચ્ચેની નિત્ય ખેંચતાણમાં હાલમાં એક એવું પ્રકરણ ઉમેરાયું છે જેની કોઈએ કલ્પના કરી નહોતી. એનું કારણ છે હાલના સૌથી સફળ અને, સફળતાને કારણે કંઈક અંશે ગુમાનમાં રાચી રહેલા, નિર્માતા દિનેશ વિજનની લેટેસ્ટ ફિલ્મ, ‘ભૂલ ચૂક માફ.’ કરણ શર્મા દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મ ઓરિજિનલી મોટા પડદે જ આવવાની હતી. તડામાર તૈયારીઓ થઈ ગઈ હતી. એના મુખ્ય એક્ઝિબિટરને નાતે પીવીઆર આઇનોક્સે ભારે પ્રમોશન્સ પણ શરૂ કરી દીધાં હતાં. એવામાં, બાવીસમી એપ્રિલે પહલગામ હુમલો થયો, ભારત અને પાકિસ્તાન યુદ્ધ કરવા સુધી પહોંચી ગયા અને પત્યું. ફિલ્મના મેકરને નાતે, દિનેશ વિજનની મેડોક ફિલ્મ્સે સહનિર્માતા એમેઝોન એમજીએમ સ્ટુડિયોઝ સાથે સંતલસ કરીને જાહેર કરી દીધું, “જાવા દ્યો ભાઈસા’બ, આપણે આ ફિલ્મ મોટા પડદે મૂકવી નથી. દેશનો સવાલ છે. આવા તંગ વાતાવરણમાં લોકોને સિનેમાઘરમાં ફિલ્મ જોવા આવવું પડે એ ના ચાલે. એટલે, આપણે ફિલ્મ સીધી મૂકી દો નાના પડદે, ઓટીટી પર.” તો આમ, નવમી મેએ મોટા પડદે આવનારી ફિલ્મ વાજતેગાજતે (કે દબાતા પગલે!) ઓટીટી પર મફતમાં જોઈ શકાશે એવી જાહેરાત થઈ ગઈ. 

બસ, આ નિર્ણયથી પીવીઆર ગિન્નાઈ અને લગભગ વાજબી, તાર્કિક કારણોસર જ. એણે ‘ભૂચૂમા’ના સર્જકો સામે અદાલતમાં ધા નાખી. ત્યાં જણાવ્યું કે અમે આ ફિલ્મના પ્રમોશનમાં લોહી રેડ્યું, રૂપિયા સાઠ કરોડ વેર્યા છે. આ તો અંચઈ થઈ અમારી સાથે. ના ના, આ ફિલ્મ તો પહેલાં મોટા પડદે જ આવવી જોઈએ, બસ. બોમ્બે હાઈ કોર્ટે મામલામાં પીવીઆરનો પક્ષ લીધો અને સ્પષ્ટ કર્યું કે નિર્માતાઓ આ ફિલ્મ કોઈ ઓટીટી પર, એની મોટા પડદે રજૂઆત થયાનાં આઠ અડવાડિયાં લગી, રજૂઆત કરી શકે નહીં. એ પછી બેઉ પક્ષ વચ્ચે અદાલત બહાર માંડવાળ થઈ. એમાં નક્કી થયું કે ‘ભૂચૂમા’ને પહેલાં સિનેમાઘરોમાં મૂકવી પણ, બે અઠવાડિયામાં રમતી કરી દેવાની ઓટીટી પર, પ્રાઇમ વિડિયો પર. 

કોન્સેપ્ટથી લેખન સુધી આ સિરીઝને પોતાને અસરકારક ઇલાજની જરૂર હતી. એ પછી જ એને બનાવવાની દરકાર સર્જકોએ કરવાની હતી. એ સિવાયનું જે પરિણામ પડદે આવ્યું છે એ દર્શકને અસુખ કરાવનારું છે 

ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીને ફોર્મ્યુલાનું ગ્રહણ દાયકાઓથી લાગેલું છે. એક ફિલ્મ ચાલે એટલે એના જેવી ફિલ્મો બનાવવા સૌ નીકળી પડે. “ટ્રેન્ડ છે, લોકોને આવું જ કંઈક જોવું છે,” એ હોય છે દલીલ. આવી દલીલ કરતી વખતે કોઈ જોકે એ નથી કહેતું કે જે ફિલ્મથી ટ્રેન્ડ શરૂ થયો એના સર્જકે બસ, આત્મસ્ફુરણા કે પોતાના વિષય પર ભરોસો રાખીને એવું કંઈક બનાવ્યું જેનો ટ્રેન્ડ જ નહોતો. ટ્રેન્ડના પાપે જ્યાં એક-બે ફિલ્મો ચાલી જતી હોય છે ત્યાં અનેક ફિલ્મો પાણીમાં બેસી જતી હોય છે. એની જોકે કોઈ વાત કરતું નથી.

ઓટીટીની દુનિયામાં પણ આ ટ્રેન્ડિયા તકલીફ ઘર કરી ચૂકી છે. ક્રાઇમ થ્રિલર્સનો ટ્રેન્ડ તો ઓટીટીનો દોર જામ્યો ત્યારથી એટલે રહ્યો છે કે શરૂઆતી અમુક સિરીઝ એ પ્રકારની હતી. ‘પંચાયત’ જેવી સિરીઝે દેશી માહોલવાળી, સાવ સરળ વાર્તા અને પાત્રોનો એક ટ્રેન્ડ શરૂ કર્યો. નસીબજોગે હજી આ પ્રકારની સિરીઝનો મોટો ફાલ આવ્યો નથી પણ એની કહો કે શરૂઆત થઈ ગઈ છે. પ્રાઇમ વિડિયોએ જાણે એનું સુકાન લીધું છે. થોડા સમય પહેલાં આ પ્લેટફોર્મ પર ‘દુપહિયા’ પણ આવી. હવે ‘ગ્રામ ચિકિત્સાલય’ આવી છે. બિલકુલ યોગાનુયોગ વિના કહીએ તો એના સર્જક ‘પંચાયત’ વાળા ટીવીએફ અને અરુનભ કુમાર છે. પાંચ એપિસોડની સિરીઝનું નામ પણ એની તાસીર કહી જાય છે. કરીએ વાત.

“પણ તારે તારાં માબાપ સામે કેસ શા માટે માંડવો છે?” બાર વરસના ટેણિયા ઝૈન એલ હાજને અદાલતમાં ન્યાયાધીશ પ્રશ્ન કરે છે. શૂન્ય આંખે એ સણસણતો જવાબ આપે છે, “કારણ કે (એમના પાપે) હું જન્મ્યો…” બાળકને સાચવવાની ત્રેવડ નહીં છતાં એક પછી એક બાળક જણ્યે જતાં માબાપ વિરુદ્ધ એક બાળકનું એ સણસણતું તીર છે. 

લેબનીઝ ફિલ્મ ‘કાપરનોમ’ (કે ‘કાપરનાહુમ’) બાર વરસના ટેણિયા ઝૈનની કથા છે. એના વિષાદ અને એના નિર્ણયોની કથા છે. સંજોગવશાત્ જેલમાં ગોંધાયા પછી ત્યાં એ એક જણને ચાકૂ ભોંકી દે છે. એમાં કેસ થાય છે. એ સમયે અદાલતમાં એનાં માબાપ હાજર છે. ત્યાં ઝૈન માબાપ વિરુદ્ધ કેસ કરવાની વાત મૂકે છે. 

એનાં માબાપ, સૌઆદ અને સેલીમે, દીકરાના જન્મ પછી એનું બર્થ સર્ટિફિકેટ લેવાની દરકાર કરી નહોતી. એમણે આવી દરકાર એમનાં અન્ય સાત-આઠ સંતાનો માટે પણ કરી નથી. એમને મન બાળક જણવું એ શારીરિક ભૂખ સંતોષવાનું નૈસર્ગિક કૃત્ય છે. જણ્યા પછી બાળકના ઉછેરની ઔકાત કે તમન્ના તેલ પીવા જાય. લેબનીઝ શહેર બૈરતના ઝૂંપડપટ્ટી વિસ્તારમાં રહેતા આ પરિવારની ભીંતો અને છત પર જાણે શબ્દ કોતરાયેલો છેઃ સંઘર્ષ. 

આવા પરિવારનું ફરજંદ ઝૈન ઘરથી ભાગીને પોતાની રીતે જીવનની લડાઈ લડે છે. એનું ઘર છોડવાનું કારણ છે. માબાપ એની વહાલસોયી, અગિયાર વરસની બહેન સેહરને, ત્રીસીમાં આવેલા પુરુષ અસાદને વેચી નાખે છે, માત્ર બે મરઘીઓ માટે. અસાદ આવડી નાની છોકરીને ગર્ભવતી કરે છે જે બને છે સેહરના મૃત્યુનું કારણ. 

બે ફિલ્મોની આજે વાત કરીએ. એક છે ‘જ્વેલ થીફ – ધ હાઇસ્ટ બિગિન્સ’ અને બીજી, ‘સુપરબોય્સ ઓફ માલેગાંવ.’ એક સીધી ઓટીટી, નેટફ્લિક્સ પર આવી છે. બીજી, રિલીઝ તો થઈ હતી સિનેમાઘરોમાં પણ એની તરફ દર્શકોનું ધ્યાન હવે ખેંચાયું છે, જ્યારે એ પ્રાઇમ વિડિયો પર આવી છે, ત્યારે.

1978માં ધર્મેન્દ્ર અને ઝીનત અમાનને મુખ્ય પાત્રોમાં ચમકાવતી ફિલ્મ નામે ‘શાલીમાર’ આવી હતી. કૃષ્ણા શાહ એના દિગ્દર્શક હતા. ફિલ્મ ફ્લોપ હતી ખરી પણ સમય જતા એ એક કલ્ટ ફિલ્મ જેવી ગણાવા માંડી. એની કથા એક ચોર એસ. એસ. કુમારની હતી જે અણમોલ હીરો શાલીમાર ચોરવા મેદાને પડે છે. ‘જ્વેલ થીફ’માં માહોલ એવો જ કંઈક છે. દિગ્દર્શક કૂકી ગુલાટી અને રોબી ગ્રેવાલની આ ફિલ્મમાં એક તરફ એક ગેન્ગસ્ટર રાજન ઔલખ (જયદીપ અહલાવત) છે જે સારા માણસનો અંચળો ઓઢીને સૌની આંખમાં ધૂળ નાખીને જીવી રહ્યો છે. મુંબઈમાં એકવાર આફ્રિકન હીરો, ધ રેડ સન, પ્રદર્શન માટે આવે છે. એને ચોરવા રાજન દાવ રમે છે. એમાં એ અઠંગ ચોર રેહાન રોયને આંતરે છે. રેહાને ધ રેડ સન ચોરીને રાજનને આપવાનો છે બાકી…

મુંબઈ અને ટર્કીના ઇસ્તાનબુલ શહેર વચ્ચે ઝોલાં ખાતી આ ફિલ્મ સ્ટાઇલિશ છે. અહલાવત એમાં ઘટાડેલા શરીરે વધુ દમદાર રીતે વિલનના પાત્રને સાકાર કરે છે. એની સાથે સૈફની સરસ જુલગબંધી છે. એમાં ઉમેરી દો રાજનની પત્ની ફરાહ તરીકે ગ્લેમરસ નિકિતા દત્તા. આ સિવાય ઇનવેસ્ટિગેટિવ ઓફિસર વિક્રમ પટેલ તરીકે છે દેખાવડો કુનાલ કપૂર. સહકલાકારોમાં છે રેહાનના પિતા તરીકે કુલભૂષણ ખરબંદા અને અન્ય.

ફિલ્મની શરૂઆત પ્રમાણમાં ધીમી પણ સીધી વિષયસોતી છે. પહેલા જ દ્રશ્યમાં રાજન એના વિશ્વાસુ અકાઉન્ટન્ટનું મર્ડર કરે છે. ત્યાંથી માહોલ બનવા માંડે છે. ફટાફટ એ પણ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે કે રાજન કઈ બલા છે અને રેહાને શું કરવાનું છે. પછી આવે છે મૂળ મુદ્દોઃ ધ રેડ સનની ચોરી કેવી રીતે શક્ય થશે અને પછી, એ ચોરી કરવાની ઘટના.