કહે છે ‘પંચાયત’ સિરીઝ પહેલવહેલી વખત બની એ પછી નીના ગુપ્તાએ કહ્યું હતું, “યે ક્યા બના ડાલા? કૌન દેખેગા યે સિરીઝ?” કોરોના લૉકડાઉનના સખત સમયકાળમાં આ સિરીઝ ઓટીટી પર આવી હતી. લોકો પાસે સમયની રેલમછેલ હતી. નિરાશા, ચિંતા, ઉદ્વેગ અને અનિશ્ચિતતાથી સૌ પીડાઈ રહ્યા હતા. એમાં ‘પંચાયત’ આવી. સરળતા, ગ્રામ્યતા અને ગમતીલી નિર્દોષતાએ એને ઇન્સ્ટન્ટ હિટ બનાવી હતી. ટીવીના રિયાલિટી શોઝના, ઘણી લાઉડ ફિલ્મોના બીબાઢાળ, બેકાર હાસ્યને બદલે ‘પંચાયત’ નિર્ભેળ હાસ્ય ધરાવતી હતી. એનાં પાત્રો ફિલ્મી નહીં, એકદમ આપણી જેવા, બિલિવેબલ હતાં. સચિવ અભિષેક ત્રિપાઠી, પ્રધાન બ્રિજભૂષણ (રઘુવીર યાદવ), મંજુદેવી (નીના ગુપ્તા), સહાયક વિકાસ (ચંદન રોય) વગેરે સૌ એકદમ રિયલ લાગનારાં હતાં. ત્યારે જીતેન્દ્ર કુમારને કોઈ ઓળખતું નહોતું. એ અજાણ્યો ચહેરો હતો. પણ એના અંડરપ્લેએ, એણે લાવેલી તાજગીએ રંગ રાખ્યો. પંચાયત અકલ્પનીય હદે સફળ રહી. આ સફળતાએ નીનાને પણ સ્તબ્ધતા અને સાનંદાશ્ચર્યની અનુભૂતિ કરાવી હશે. હવે તો એ ઓટીટીની અત્યાર સુધીની એક સૌથી લોકપ્રિય સિરીઝનું સ્થાન મેળવી ચૂકી છે.

હવે આવી છે એની સીઝન ત્રણ. પહેલી સીઝન પતી રિન્કુ (સાન્વિકા)ની એન્ટ્રીના સસ્પેન્સ સાથે. બીજી પતી ઉપપ્રધાન પ્રહ્લાદ (ફૈઝલ મલિક)ના સૈનિકપુત્ર રાહુલ (શિવસ્વરૂપ પાંડે)ના અણધાર્યા અવસાનના આઘાતજનક સમાચાર સાથે. ત્રીજી સીઝનમાં શરૂ થાય છે સચિવની ટ્રાન્સફર પછીની મનઃસ્થિતિ અને એના સ્થાને ફુલેરા ગામે આગમન કરતા નવા સચિવ (વિનોદ સૂર્યવંશી) સાથે. ગામનો એક પક્ષ નવા સચિવની હકાલપટ્ટી માટે રણે ચડ્યો છે તો પ્રધાનવિરોધી ભૂષણ (દુર્ગેશ કુમાર) અને મંડળી મરણિયો થયો છે નવા સચિવને ટકાવવા અને એના થકી, વિધાયક ચંદ્રકિશોર (પંકજ ઝા)ની રહેમનજર પામવા. છેવટે જોકે પદ પર પાછો તો જૂનો સચિવ અભિષેક જ આવે છે.

ઓટીટીનું નામ પડે એટલે લોકપ્રિય મનોરંજન પીરસતાં પ્લેટફોર્મ્સ યાદ આવે. ઓટીટી એટલાં પૂરતી મર્યાદિત દુનિયા નથી. ઓટીટી એનાથી વિશેષ છે. કનેક્ટિવિટીએ ઓટીટી થકી ઘણું બધું સહજ અને સુલભ કર્યું છે. આપણે ત્યાં ઓટીટી હજી ચીલાચાલુ મનોરંજનથી આગળ વધ્યાં નથી એ અલગ વાત છે. સમય સાથે સ્થિતિ બદલાશે ત્યારે ઘણાં રોચક પરિવર્તનો થવાનાં છે. બિલકુલ એમ જે રીતે થયું સેટેલાઇટ ચેનલ્સના આગમન પછી. દૂરદર્શન પછી સેટેલાઇટ ચેનલ્સ આવી. એ બધી પણ વરસો સુધી ચીલાચાલું મનોરંજન પીરસતી રહી. પછી જ્ઞાન, ધર્મ, શોપિંગ, પ્રવાસ, વેપાર, પાકશાસ્ત્ર, ફેશન, સમાચાર… એમ કંઈક કેટેગરીઝની ચેનલ્સ આવી. હવે આ વૈવિધ્ય સૌને માફક આવી ગયું છે. ઓટીટીમાં પણ એવું થવાનું છે.

ઇન ફેક્ટ, આવી બાબતોમાં વિશ્વનું માર્ગદર્શન કરતા દેશ તરીકે અમેરિકા આગવું સ્થાન ધરાવે છે. અમેરિકામાં ઓટીટીના મોરચે આવાં પરિવર્તનો આજકાલ નહીં, દસ-પંદર વરસ પહેલાં શરૂ થઈ ગયાં હતાં. પરિણામે ત્યાં એવાં ઘણાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ છે જે સામાન્ય મનોરંજનની પિરભાષા બહારનાં છે. એમને માણનારો વર્ગ એટલે એમના સબસ્ક્રાઇબર્સ ઓછા હશે પણ કોઈ ફરક પડતો નથી. મુદ્દો એ અગત્યનો કે દર્શકને અપેક્ષિત ચોક્કસ પ્રકારના કાર્યક્રમો આ પ્લેટફોર્મ્સ પીરસી રહ્યાં છે.

ફિલ્મ અને વેબ સિરીઝ સિવાય જે એક ક્ષેત્ર વિદેશી ઓટીટીમાં ખાસ્સું વિકસ્યું છે અને આપણે ત્યાં વિકસી શકે છે એ ડોક્યુમેન્ટરીઝનું છે. આપણે હવે જે ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સની વાત કરીશું એમાંનાં ઘણાં આ મોરચે પોતાનું સ્થાન બનાવી શક્યાં છે. એમની પોતાની ખાસિયતો છે અને એને લીધે, માંધાતા કંપનીઓ સામે એ ટકી શક્યાં છે. આ રહ્યાં અમુક ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ.

ઝીફાઇવે હાલમાં એક નિર્ણય લીધો છે. એ છે એના ઓટીટી પ્લોટફોર્મ માટે ફિલ્મો, શોઝ વગેરેની ખરીદી કે એનું નિર્માણ કરતી વખતે વિચારપૂર્વક આગળ વધવાનો. કંપનીએ જણાવ્યું છે કે આ બધા માટે એ પહેલાં કરતાં ઓછો ખર્ચ કરશે. ઝીનો આ નિર્ણય માત્ર ઝી નહીં, આપણાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ કઈ દિશામાં વિચરણ કરવાનો મિજાજ અપનાવી શકે છે એનો અંદેશો પૂરો પાડે છે. એને કારણે ઓટીટીના વિશ્વ પર દેખીતી અસર પડવાની છે. અને પડવાની છે દર્શકો ઓટીટી પર શું મેળવશે છે એના પર.

ઝીના મત પ્રમાણે કંપની અત્યાર સુધી ઓટીટી પ્લેટફોર્મ માટે ઓરિજિનલ શો, ફિલ્મો વગેરે ખરીદતી વખતે આક્રમક વ્યુહ ધરાવતી હતી. હવે એવું નહી કરવામાં આવે. ‘યોગ્ય સમયે, યોગ્ય કિંમતે કોન્ટેન્ટ ખરીદશું’ એવા મતલબનો કંપનીનો વિચાર ઘણું કહી જાય છે. આપણાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ આ મામલે વિચિત્ર વર્તતા રહ્યાં છે. એનું દેખીતું કારણ હતું. એક તો ઇન્ડસ્ટ્રી સાવ નવી હતી. કહો કે કોવિડકાળ પછી જ એનો ખરા અર્થમાં પુનર્જન્મ થયો અને એનું મહત્ત્વ વધ્યું. અન્યથા, 2019 સુધી આપણે ત્યાં ઘણાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ હોવા છતાં, દર્શકોને અને ઘણા મેકર્સને એની ખાસ પડી નહોતી. ત્યાં સુધી મનોરંજનની દુનિયા પર ફિલ્મો અને ટેલીવિઝનની મુશ્કેરાટ પકડ હતી. ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ ત્યાં સુધી મનોરંજન પીરસતાં તો હતાં પણ આવક માટે જાહેરાત અને સબસ્ક્રિપ્શન બેઉ મોરચે ખાસ ધડાં નહોતાં. વળી, અનેક પ્લેટફોર્મ્સ તો ત્રણ અક્ષર એટલે મફતમાં મોજ કરાવીને દર્શકોને અંકે કરવા ધમપછાડા કરી રહ્યાં હતાં. એમાં એમએક્સ પ્લેયર, ઝીફાઇવ, સોની લિવ, ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર વગેરે પણ સામેલ હતાં. આજે પણ આ પ્લેટફોર્મ્સ પર મનોરંજનનો તગડો રસથાળ વગર કોઈ ફી ચૂકવ્યે માણી શકાય છે. એમાં ઉમેરી દો ટીવીએફ પ્લે, ક્રન્ચીરોલ, ટ્યુબી ટીવી, ગોકુ ટીવી જેવી વેબસાઇટ્સ (એટલે ઇન્ટરનેટ પર ઉપલબ્ધ પણ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ વિના) જે આવી જ રીતે ખાસ્સું મનોરંજન મફતમાં પીરસે છે. સરવાળે, દર્શક પાસે ઇન્ટરનેટ કનેક્શન હોય, સ્ક્રીન હોય એટલે બસ. એ વગર પૈસે ઘણું બધું માણી શકે અને એ પણ પોતાની મુનસફી મુજબ.

હવે ઓટીટી ઇન્ડસ્ટ્રી ખાસ્સી વિકસિત થઈ ચૂકી છે. અગ્રણી પ્લેટફોર્મ્સ સારામાં સારાં શોઝ અને ફિલ્મ્સ જાતે બનાવવા કે એના અધિકાર હસ્તગત કરવા ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ કરોડો ખર્ચે છે. નેટફ્લિક્સ સંજય લીલા ભણસાલી જેવા ઉમદા સર્જકને સિરીઝ બનાવવા બસો કરોડ આપી શકે છે. જિયો સિનેમા આઈપીએલના પાંચ વરસના ડિજિટલ અધિકારો માટે અધધધ એટલે ઓલમોસ્ટ રૂ. 24,000 કરોડ ચૂકવી શકે છે. ટીવીના અધિકારો માટે ડિઝની સ્ટારે ખર્ચેલી રકમ, રિલાયન્સે ડિજિટલ અધિકારો માટે ખર્ચેલી રકમ કરતાં થોડીક (એ થોડીક એટલે પણ રૂ. 183 કરોડ હોં) ઓછી હતી. આખા ભારતમાં આવડી અધધ અસ્ક્યામતો ધરાવતી કંપનીઓ મર્યાદિત છે. રિલાયન્સે તો આટલી રકમ એક સ્પોર્ટ્સ લીગના પાંચ વરસના ડિજિટલ અધિકારો માટે ખર્ચી નાખી! આ વાત એ સમજવા પૂરતી છે કે ભારતમાં ડિજિટલ મનોરંજનનું વિશ્વ આગળ જતા કેવો વિરાટ રાક્ષસ બનવાની ઉજળી સંભાવના ધરાવે છે.

ઘણી ફિલ્મોમાં એક કિસ્સો કે વિચાર કેન્દ્રસ્થાને હોય અને એની આસપાસ જ વાર્તાનું ઘડતર થાય છે. આવી અનેક ફિલ્મો આવી છે અને આવશે પણ. હાલમાં ઓટીટી પર આ પ્રકારની બે ફિલ્મો આવી છે

ફિલ્મ અને ચ્યુઇંગ ગમ ક્યારેક સરખાં હોય છે. વાત નાની હોય અને એના પરથી સવિસ્તર કથા પડદા પર સાકાર થતી હોય છે. મેકિંગ કમાલ હોય, લખાણ જકડી રાખનારું હોય અને કલાકારોનો અભિનય ઉત્કૃષ્ટ હોય ત્યારે આવી ફિલ્મ હૈયે જડાઈ જાય છે.

હાલમાં બે ફિલ્મો કંઈક આવી રીતે આકાર પામી છે. એક સીધી ઓટીટી પર આવી છે તો બીજી, મોટા પડદે સફળતાના ઝંડા લહેરાવીને. એક હિન્દી તો બીજી મલયાલમ છે પણ હિન્દીમાં એની ડબ્ડ વર્ઝન જોઈ શકાય છે. વાત કરીએ રાજપાલ યાદવ અભિનિત ‘કામ ચાલુ હૈ’ અને ઘણા કલાકારો ધરાવતી ‘મંજુમેલ બોયઝ’ની.

ઝીફાઇવ પર સ્ટ્રીમ થઈ રહેલી ‘કામ ચાલુ હૈ’ વાસ્તવિક ઘટના અને એની સાથે સંકળાયેલા માણસ નામે મનોજ પાટીલની વાત છે. રાજપાલ બન્યો છે મનોજ. ડિરેક્ટર પલાશ મુછાલ છે, જે બેસિકલી સંગીતકાર છે. એની બહેન પલક મુછાલ પણ જાણીતી ગાયિકા-ગીતકાર છે. ‘કામ ચાલુ હે’ પહેલાં પલાશ-રાજપાલની જોડી 2022માં ‘અર્ધ’ નામની ફિલ્મ આપી ચૂકી છે.

કથા એવી છે કે મનોજ મહારાષ્ટ્રના સાંગલીનો વતની છે. પત્ની રાધા (જિયા માણેક) અને આંખોના તારા જેવી દીકરી ગર્વિતા ઉર્ફે ગુડિયા (કુરંગી નાગરાજ) સાથે એનું મધ્યમવર્ગીય જીવન સુખે વહી રહ્યું છે. દીકરી ઉત્તમ ક્રિકેટ રમે છે. મનોજ એને જિલ્લા અને છેવટે દેશ માટે રમતી જોવા આતુર છે. એ માટે શાળાકીય અભ્યાસ સાથે એ ગુડિયાને ક્રિકેટનું કોચિંગ અપાવી રહ્યો છે. એકવાર બાપ-દીકરી મનોજની વારંવાર ખોટકાતી બાઇક પર ઘર આવી રહ્યાં છે. આપણે ત્યાં અત્રતત્રસર્વત્ર હોય એવો એક ખાડો રસ્તામાં આવે છે અકસ્માત થાય છે. એમાં ગુડિયાનું અવસાન થાય છે. મનોજ-રાધાનું જીવન રસાતળ થઈ જાય છે. મનોજ ગાંડા જેવો થઈ જાય છે. એ ઠરાવે છે એ રસ્તા પર ખાડો જેના કારણે થયો એ વ્યક્તિને સજા અપાવવી. એવું થતું તો નથી પણ મનોજનું જીવન સમર્પિત થઈ જાય છે રસ્તાના ખાડા પૂરી દેવાના અભિયાનને. આજ સુધી મનોજ પાટીલ આ કાર્ય નિરંતર કરી રહ્યો છે.

એકસરખી રીતે સર્જક કશુંક પીરસે ત્યારે વાર્તા બદલાવા છતાં અસરકારકતા ઘટે છે. એવું કરણ જોહર કરે કે ભણસાલી, એ ખટકે જ. ગંજાવર ખર્ચ પછી પણ ‘હીરામંડી’ જો ગળચટ્ટી નથી લાગતી તો એની પાછળ વાજબી કારણો છે