યુટ્યુબે ઓનલાઇન વિડિયોના ક્ષેત્રે ક્રાંતિ કરી ત્યારે કોણે ધાર્યું હતું કે શેરીએ શેરીએ યુટ્યુબર્સ હશે? આગળ આવું ઓટીટી પ્લેટફોર્મના મામલે પણ થઈ શકે છે. કારણ ઘણી કંપનીઓ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ શરૂ કરવા ઇચ્છનારાને ટેક્નોલોજી અને અન્ય સગવડો પૂરી પાડશે. બદલામાં તેઓ ફી રળશે અને અથવા વિડિયોથી થતી આવકમાં હિસ્સો લઈ જશે

 

કોઈક સાવ નવા વેપારની શરૂઆતમાં અનેક ખેલાડીઓ કૂદી પડે એમ ઓટીટી શરૂ કરવાના મામલે પણ હોડ જામી છે. વૈશ્વિક ખેલાડીઓ વચ્ચે પ્રાદેશિક ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ પોતાનું સ્થાન દ્રઢ કરવા પ્રયત્નશીલ છે. નાનાં અને ઓછાં જાણીતાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ સતત આવી રહ્યાં છે. અમુક આગળ જતાં જાણીતાં થઈ શકે છે. ઓટીટી પ્લેટફોર્મ શરૂ કરવાનું રોકાણ અને ચલાવવાનો, નવા શોઝ પીરસવાનો ખર્ચ મોટો છે. મોટા ખેલાડીઓ આ ક્ષેત્રમાં લાગતા રોકાણ, પડકારોથી વાકેફ છે. આપણે પણ વાકેફ થવાનો પ્રયત્ન કરીએ. સાથે ક્ષેત્રમાં આગળની સંભવતઃ ક્રાંતિની ચર્ચા કરીએ.

ઓટીટી શરૂ કરવું આસાન નથી. એમાં પ્રારંભિક રોકાણ કેટલું અને ટકી રહેવા માટે કેટલાં ઊંડાં ખિસ્સાં જોઈએ એ સમજવું સહેલું નથી. જોકે ટેક્નોલોજી એવી ચીજ છે જે ઘણી ઉથલપાથલ કરી શકે છે. એની શરૂઆત થઈ ચૂકી છે. ઇન્ટરનેટ પર એવી ઓફર્સ છે જેમાં દાવો કરવામાં આવે છે કે માત્ર પાંચ હજાર ડોલર એટલે રૂ. પાંચ લાખથી ઓછામાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ તૈયાર કરી આપશું. વાસ્તવિકતા એવી કે સારું ઓટીટી પ્લેટફોર્મ ઊભું કરવા રૂ. પચાસ લાખ પણ ઓછા પડી શકે. એ તો પ્લેટફોર્મનો ખર્ચ. પછી ચલાવવાનો ખર્ચ, સતત નવા કાર્યક્રમો પીરસવાનો ખર્ચ.

નવા શોઝ, ફિલ્મો વગેરેના નિર્માણમાં થતું રોકાણ તોસ્તાન હોય છે. પ્રાઇમ વિડિયો, નેટફ્લિક્સ જેવા માંધાતાઓ સામે ઝીંક ઝીલવામાં અન્ય ઘણી મોટી કંપનીઓ પણ મૂંઝવણ અનુભવે છે. તો પછી મગતરાંઓ શું ટકે? એક સારી વેબ સિરીઝ માટે સો-દોઢસો કરોડ રૂપિયાનું રોકાણ સામાન્ય વાત છે. વરસમાં આવી છ સિરીઝ પણ બનાવાય તો રોકાણ ક્યાં પહોંચે?

નિર્માણ પછીનો પડકાર માર્કેટિંગ અને પ્રમોશનનો છે. એનો ખર્ચ પણ ગંજાવર છે. ઘણીવાર આપણને સારા શોની મોડી ખબર પડવાનું કારણ એનું નબળું માર્કેટિંગ એ પ્રમોશન હોય છે. નિર્માતાને કે પ્લેટફોર્મને ક્યારેક એવા ખર્ચની જરૂર વર્તાતી ના હોય અથવા ક્યારેક મોટો ખર્ચ કરવાની એની ત્રેવડ ના હોય ત્યારે આવું થાય છે.

એક ડિરેક્ટર બેલડી અને એક પછી એક ઉત્તમ,સફળ વેબ સિરીઝની વણજાર. ફિલ્મી દુનિયામાં ઠીકઠીક નામ કમાયા પછી રાજ અને ડી. કે.એ ઓટીટી વિશ્વમાં એ માપદંડો સર્જ્યા છે જે ઘણાને મીઠી ઈર્ષ્યા કરાવે. એમની લેટેસ્ટ વેબ સિરીઝ ‘ફર્ઝી’એ કમાલની શરૂઆત કરી છે. એમની બીજી અમુક સિરીઝ પણ આવવાને છે. 

2013માં સૈફ અલી ખાનને ચમકાવતી એક ફિલ્મ નામે ‘ગો ગોવા ગોન’ આવી હતી. પોતાના સમયની એ જુદી ફિલ્મ હતી. ઘણાને ગમી અને ઘણાએ એને વખોડી. એક વાત નક્કી હતી કે એ રૂટિન ફિલ્મ નહોતી. એ ફિલ્મ સુધીમાં બે સોફ્ટવેર એન્જિનિયર ટર્ન્ડ ફિલ્મમેકર્સ, રાજ નિદિમોરુ અને ક્રિષ્ના ડી. કે.એ ફિલ્મજગતમાં એક દાયકો જોઈ લીધો હતો. અમેરિકામાં મસ્ત મજાની આવકવાળી નોકરી છોડીને તેઓ મુંબઈ આવ્યા હતા, મિશન સાથે કે ફિલ્મો બનાવવી છે. શરૂઆતમાં એમણે બચતને મુંબઈમાં ટકવાનો આર્થિક ટેકો બનાવીને કામ ચલાવ્યું. ‘ગો ગોવા ગોન’ સુધીમાં એમની બે ફિલ્મો, ‘99’ અને ‘શોર ઇન ધ સિટી’એ એટલું સાબિત કર્યું હતું કે એમનું ફિલ્મ ક્રાફ્ટ કંઈક હટ કે છે. ‘શોર ઇન ધ સિટી’નાં ખાસ્સાં વખાણ થયાં હતાં છતાં, સુપર સફળતાની રાજ અને ડીકેને પ્રતીક્ષા હતી.

હવે 2023માં આવો. બીજો એક દાયકો સૈફની પેલી ફિલ્મને થઈ ગયો છે. રાજ અને ડી. કે આજે સૌથી સફળતમ ડિરેક્ટર્સ તરીકે મોજ કરી રહ્યા છે. બોલિવુડ અને ઓટીટીના તમામ કલાકારોને એમની સાથે કામ કરવું છે. દિગ્ગજ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ એમને પોતાના કરવા તલસી રહ્યા છે. એ લડાઈમાં હાલપૂરતું નેટફ્લિક્સે જીત મેળવીને ડિરેક્ટર્સ બેલડી સાથે લાંબા ગાળાનો કરાર કરી લીધો છે. એમની લેટેસ્ટ સિરીઝ ‘ફર્ઝી’એ રિલીઝ પહેલાં જે હવા બનાવી એ અસ્થાને નથી રહી. સિરીઝ 10 ફેબ્રુઆરીએ આવી એ સાથે લોકચર્ચાનો વિષય બની અને સફળતાની ટ્રેક પર દોડી રહી છે. ‘મની હાઇસ્ટ’ અને ‘સ્કિવ્ડ ગેમ’ વિદેશી સિરીઝ છતાં આપણે ત્યાં ટૉક ઓફ ધ ટાઉન બની જબ્બર સફળ રહી. એવું જ કંઈક ‘ફર્ઝી’ના મામલે થશે એવા અત્યારે આસાર છે.

રાજ અને ડી. કે. એટલે સફળતા એવી અત્યારે વ્યાખ્યા બની છે એમ કહીએ તો અતિશયોક્તિ નથી. ઓટીટીમાં તેઓ ઓલમોસ્ટ નંબર વન મેકર્સ છે. એમની સફળતાનો પાયો નખાયો મનોજ બાજપાઈને ચમકાવતી 2019ની ‘ધ ફેમિલી મેન’ની સીઝન વનથી. એક અંડરકવર એજન્ટ કે કહો જાસૂસ કઈ રીતે પરિવારથી પોતાના વ્યવસાયની વાસ્તવિકતા છુપાવીને દેશ માટે જિંદગી દાવ પર લગાડીને ફરજ નિભાવે છે એની એમાં વાત હતી. ‘ધ ફેમિલી મેન’ ગુણવત્તા અને પરફોર્મન્સનું પરફેક્ટ કોમ્બિનેશન હતી. ઓરિજિનલ વાર્તા, જે રાજ અને ડી. કે.ની ખાસિયત છે, ધરાવતી સિરીઝ ખાસ્સી જોવાઈ અને લાંબો સમય ટોચ પર રહી. સીઝન ટુ પણ દમદાર હતી. પછી રાજ અને ડી. કે.ની ક્રિએટિવ ક્ષમતા વિશે કોઈને શંકા ના રહી.

શાહિદ કપૂર અને વિજય સેતુપતિ વગેરેને ચમકાવતી ‘ફર્ઝી’ના સર્જન પાછળ રસપ્રદ કિસ્સો છે. એમાં નિષ્ફળ કલાકાર આવકના ધાંધિયા વચ્ચે નકલી ચલણી નોટો છાપવા તરફ વળતો બતાવાયો છે. શરૂઆત જરૂરિયાત માટે કરી એ ધીમેધીમે લોભના વમળમાં અટવાતો જાય છે. વાર્તામાં પછી ગેન્ગસ્ટર અને પોલીસ જોડાય છે. પ્લોટને આઠેક વરસ પહેલાં રાજ અને ડી. કે.એ ફિલ્મ તરીકે ડિમોનિટાઇઝેશન પહેલાં વિચાર્યો હતો. એ વખતે એમણે શાહિદ કપૂરને પ્લોટ જણાવીને સાઇન કરવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો. જોકે વાર્તા સવિસ્તર હતી. એને ફિલ્મ તરીકે ન્યાય આપવા વિશે મેકર્સમાં અવઢવ હતી.

પછી જે થયું એ સારા માટે. ‘ફર્ઝી’ના પ્લોટને ફિલ્મને બદલે સિરીઝ તરીકે વિકસાવવામાં આવ્યો. ઉપરાંત, મૂળ પ્લોટ વિચાર્યા પછી દેશમાં ખરેખર ડિમોનેટાઇઝેશન આવવાથી પ્લોટમાં ખાસ્સા સુધારા કરવામાં આવ્યા. સુધારા એટલા માટે કે ડિમોનેટાઇઝેશનથી નકલી ચલણી નોટોના દૂષણનો અંત આવવાની વાત હતી. જો નકલી નોટો રહે નહીં તો ‘ફર્ઝી’ બની શકે નહીં. એટલે નવેસરથી પ્લોટ ઘડાયો.

સોશિયલ મીડિયાની શરૂઆતથી લઈ આજ સુધીમાં અનેક પરિવર્તનો આવ્યાં છે. આ દુનિયામાં બધું બહુ મજેદાર છે અને વિસ્મયજનક પણ 

કલ્પના કરો કે તમે ટ્રેનમાં પ્રવાસ કરી રહ્યા છો. મેટ્રો, લોકલ, લાંબા અંતરની ટ્રેન… કોઈ પણ. સવાર, બપોર, સાંજ અને રાત… ગમે તે સમય છે. આસપાસ અનેક પ્રવાસીઓ છે. બાળક, યુવાન, વૃદ્ધ, ગરીબ, તવંગર… એમાંના મોટા ભાગના લોકોમાં એક વાત કોમન હશે. એ કઈ? બધાનું  મોબાઇલ કે લેપટોપ જેવા સાધનમાં ઊંધું ઘાલીને પ્રવૃત્ત રહેવું. એમાં મોબાઇલનો કે ગેજેટનો ઉપયોગ કરી નક્કર કામ કરનારા બહુ ઓછા હશે. એમાં સોશિયલ મીડિયાએ એમના પર થોપેલો સારો-ખરાબ માલ (ટેક્સ્ટ, ઇમેજ, વિડીયો વગેરે) વાપરવામાં વ્યસ્ત લોકો મહત્તમ હશે. એમાં પણ, જેમાં ઓછી મહેનત પડે એવા શોર્ટ્સ કે રીલ્સ જેવા ટૂંકા વિડીયો જોવામાં ગુલતાન લોકોની સંખ્યા તો સૌથી વધુ હશે.

હવે ટ્રેનમાંથી ઊતરો અને બસમાં ચડો. અથવા પાર્કમાં જઈને બેસો, લગ્નપ્રસંગમાં મહાલો અથવા ગમે ત્યાં જાવ પણ કલ્પના કરો. માણસનો પોતાની વાસ્તવિક (ખરા માણસો સાથે) સોશિયલાઇઝિંગ કરવાનો સ્વભાવ ડિજિટલ સોશિયલ મીડિયાએ છીનવી લીધો છે. એમાં પણ, લાંબા અને ટૂંકા વિડીયોએ લિટરલી દાટ વાળ્યો છે. એવો કે જીવનમાં કરવા જેવું જો કાંઈ બચ્યું છે તો એ છે વિડીયો બનાવવા અને જોવા.

વિડીયો સુધી પહોંચેલી સોશિયલ મીડિયાની પ્રગતિ કમાલ છે. એની તવારીખ સાથેના બોક્સમાં છે. ૨૦૧૩માં ટ્વિટરની સહયોગી કંપની વાઇન પર ટૂંકા વિડીયોની શરૂઆત થઈ હતી. એ વિડીયો છ સેકન્ડના હતા પણ ઇન્ટરેક્ટિવ નહોતા. એ નિષ્ફળ પ્રયાસે એટલું કર્યું કે સોશિયલ મીડિયામાં વિડીયો આવરવાના વિચારને રમતો કરી દીધો.

૨૦૧૬માં મ્યુઝિકલી આવ્યું. ૨૦૧૮માં દોઉયિન નામની ચીની કંપની સાથે ભેળવીને ટિકટોક સર્જવામાં આવ્યું. એમાં યુઝર્સને ૬૦ સેકન્ડના વિડીયો માટે સાઉન્ડ, એડિટિંગ, ક્રિએટિવિટીનો અવકાશ મળ્યો. એનાથી આવેલા આમૂલ પરિવર્તને સોશિયલ મીડિયાની ઓળખ, ઉપયોગિતા, એનો અતિરેક અને એની ઘૂસણખોરી બદલી નાખી. પરિણામ અને દુષ્પરિણામ આપણે જોઈ અને જીવી રહ્યા છીએ.

ટિકટોકે ફેસબુક, ઇન્સ્ટાગ્રામ, ટ્વિટર, યુટયુબ, સૌની નીંદર હરામ કરી નાખી. એમની પાસે પોતપોતાની રીતે શોર્ટ વિડીયો ફોરમેટમાં ઝંપલાવવા સિવાય વિકલ્પ રહ્યો નહીં. હવે એવી સિચ્યુએશન છે કે નાનું બચ્ચું શોર્ટ જોતાં જોતાં જમે છે અને દાંત વગરનાં ડોસીમા તડકે બેસે તો હાથમાં ધામક સાહિત્યની જગ્યાએ મોબાઇલ છે અને એમાં વિડીયો છે.

• ભારતીય ભાષાઓ જ નહીં, ભાષાની બોલીઓ પણ વૈવિધ્યસભર છે. એક ટીવી શોમાં આવી બોલીઓને આવરી લેતું ઓટીટી પ્લેટફોર્મને ઝળક્યું અને એ સાથે પર સૌનું ધ્યાન એના પર ખેંચાયું.
• ઓટીટી પર દૂરદર્શનનો પ્રભાવ પણ વધવાનો છે. યાદ રહે,  દેશના ખૂણેખૂણે પહોંચવાની દૂરદર્શન જેવી તાકાત હજી અનેક ઓટીટી પાસે નથી.

સ્ટેજ નામના ઓટીટી પ્લેટફોર્મ વિશે હજી હમણાં સુધી દેશના બહુમતી લોકો ખાસ જાણતા નહોતા. શાર્ક ટેન્કમાં એના રોકાણકારો આવ્યા એ સાથે ચારેકોર એની ચર્ચા થવા માંડી છે. શક્ય છે એના પછી આ ઓટીટી પ્લેટફોર્મને ડાઉનલોડ પણ અસંખ્ય લોકોએ કર્યું હશે. હાલમાં આ ઓટીટી હરિયાણવી અને રાજસ્થાની ભાષાના દર્શકોને મનોરંજન પીરસે છે. આગળ એનું લક્ષ્ય દેશની અન્ય ભાષા અને બોલીઓને આવરી લેવાનું છે. એક ટકા ઇક્વિટી માટે એક કરોડ રૃપિયા સ્ટેજને મળ્યા એ વાત બતાવે છે કે આ ક્ષેત્રનું ભવિષ્ય ખરેખર કેટલું ઉજળું હશે.

એટલે તો ઓટીટીની દુનિયામાં અનેક નવી બાબતો નિરંતર આકાર લઈ રહી છે. એક પછી એક નવું પ્લેટફોર્મ તો આવી જ રહ્યું છે, એમના કાર્યક્રમોની તરેહ પણ વર્તમાન પ્લેટફોર્મથી જુદી હોય એના પ્રયાસો પણ જારી છે. એવી અમુક આકાર લઈ રહેલી બાબતોની ચર્ચા કરીએ.

નવું વરસ પોતાની સાથે ઓટીટી પર ઘણું બધું લઈને આવી ગયું છે. આ અઠવાડિયાથી જ ઓટીટી પર આવનારા મોટા ગજાના શોઝ અને સાથે ફિલ્મોએ સારી હવા બનાવી છે. દર્શકોને એન્ટરટેઇન કરવાને આપસમાં કટ્ટર સ્પર્ધા કરી રહેલાં પ્લેટફોર્મ્સ આવતા એક વરસમાં શું શું લાવી રહ્યાં છે એની વાત કરીએ. સાથે વાત કરીએ સંભવિત ટ્રેન્ડ્સની જે આપણી ઓટીટી જોવાની પદ્ધતિ પર પ્રભાવ પાડી શકે છે.

લાઇવ સ્ટ્રીમિગઃ લાઇવ સ્ટ્રીમિગ હાલમાં વિશેષરૂપે સોશિયલ મીડિયાની બાબત છે. 2023માં ઓટીટી પર લાઇવ સ્ટ્રીમિંગ રૂટિન બની શકે છે. ઉદાહરણ સાથે સમજીએ. નવરાત્રિમાં નોરતાના પટાંગણો ટેલિવિઝન પર લાઇવ જોવા મળે છે. ધારો કે એક સેલિબ્રિટીનાં લગ્ન ઓટીટી પર લાઇવ જોવા મળે તો? અથવા એવી ઘટના જે ટીવી કે અન્ય માધ્યમ પર લાઇવ નથી દર્શાવાતી, ઓટીટી પર લાઇવ આવે તો? આવું બિલકુલ થઈ શકે છે. ઓટીટી આપણને એક નવોનક્કોર વિકલ્પ આપી શકે છે મનોરંજનનો.

ફિલ્મો અને શોથી વિશેષઃ આ વરસે ઓટીટી પર ગેમિંગ અને શિક્ષણલક્ષી વિકલ્પો ઝડપભેર વિકસવાની આશા છે. ફિલ્મના મોટા પડદા સિવાયનાં માધ્યમોમાં શિક્ષણ અને ગેમિંગ માટેના ગજદ્વાર ધીમેધીમે ખુલ્યાં અને આજે ઓનલાઇન એજ્યુકેશન અને ગેમિંગ મોટી બાબત છે. ઓટીટી પણ આ દિશામાં હરણફાળ ભરી શકે છે.

પ્રાદેશિક ઝિંદાબાદઃ હિન્દી અને ઇંગ્લિશ કે વિદેશી ભાષાઓ સામે બથ ભરવા માત્ર દક્ષિણની નહીં, દેશની અન્ય ભાષાઓ પણ સુસજ્જ છે. ગુજરાતી પણ ગણી લેજો. કહે છે કે ઓટીટી પર ગુજરાતી ભાષાનો પાછલા થોડા સમયમાં પાંચગણો વિકાસ થયો છે. હા, આપણી ભાષામાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ કેટલાં સિરિયસ, ઝનૂની થાય છે એ જોવું રહ્યું. વાત માત્ર ભાષાની નથી, પ્રાદેશિક વાર્તાઓ, સાહિત્ય અને ખૂબીઓ પણ ઓટીટી પર વધુ જોવા મળશે.

મફતની મોજ ઓછી થશેઃ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સે ખાસ્સાં રોકાણ કર્યાં છે. દર્શકોને ઓટીટીની આદત પાડવા તગડાં નુકસાન કર્યાં છે. મફતમાં આનંદ પીરસવાની એમની મર્યાદા આવવાની હવે કદાચ શરૂ થશે. મનગમતા કાર્યક્રમ માટે નાણાં ચૂકવવાના અને લવાજમ ભરવાનું એ હવે વધુ એગ્રેસિવ રીતે અમલમાં મુકાશે. સાથે, એ પણ પાકું કે જે નવાં પ્લેટફોર્મ્સ આવશે એમણે પોતાનું સ્થાન જમાવવા મફતમાં માલ પીરસવાની સ્ટ્રેટેજી અપનાવવી પડશે.

વાત કરીએ આશાસ્પદ શોઝની. 2023માં લાઇન અપ થયેલા ઘણા શોઝ છે. અમુકમાં તો ઊંચા માયલા સિતારા પણ છે. અમુક વળી ઓલરેડી આવી ચૂકેલા શોઝની નવી સીઝન છે. ચાલો, ચેક કરીએ.