ફિલ્મસ્ટાર્સે ફિલ્મો થકી મળતી લોકપ્રિયતાને કાયમ બીજા અનેક મોરચે કેશ કરી છે. મોડેલિંગ હોય કે મહેમાન તરીકે ક્યાંક અલપઝલપ હાજરી નોંધાવીને તગડી ફી વસૂલવાની વાત, ફિલ્મોની લોકપ્રિયતા કલાકારને ક્યાંય લઈ જાય છે. એટલે જ ઓટીટીના તૈયાર ભાણે પલાંઠી વાળીને જ્યાફત ઉડાવવી ફિલ્મસ્ટાર્સ માટે ડાબા હાથનો ખેલ છે

વાત કાં તો મગજમાં બેસે એવી નથી કાં પછી મગજને ચકરાવે ચડાવી દે એવી છે. ઓટીટી માટે જ બનેલી બિગ બોસની સીઝન ટુ જસ્ટ હમણાં પતી. ભાઈજાન સલમાન ખાને એને હોસ્ટ કરી. છપ્પન એપિસોડ્સ એના થયા. સત્તર જૂનથી 14 ઓગસ્ટ સુધી સિરીઝ ચાલી. એટલામાં, એટલે કે બે મહિનાથી ઓછા સમયમાં ગેલેક્સી એપાર્ટમેન્ટ્સમાં રહેતા સલ્લુમિયાંના ઘેર કડકડતા સાતસો કરોડ રૂપિયા પહોંચી ગયા. એક એપિસોડના રૂપિયા સાડાબાર કરોડ પ્રમાણે, છપ્પન એપિસોડ માટે.

બિગ બોસે માત્ર સલમાનને નહીં, એન્ટિલિયાવાસી મુકેશ અંબાણીને પણ બખ્ખાં કરાવી દીધા છે. ઓટીટીની દુનિયામાં એમના જિયો સિનેમાએ આની પહેલાં આઈપીએલથી તરખાટ મચાવ્યો અને હવે આ સિરીઝથી. અતિશય માથામાં વાગે એવી અને કોઈને ગમે કે ના ગમે છતાં પોતાની રીતે જ ચાલતી આ સિરીઝ દસ કરોડ લોકોએ જોઈ. આટલા બધા લોકો તો સેટેલાઇટ ટીવીની સેંકડો ચેનલ્સ પર આવતી અગણિત સિરિયલ્સમાંની અઠાણુ ટકા સિરિયલ નથી જોતા. હદ કહેવાય. મનમાં એમ થાય કે આ ક્રેઝ શાનો છે, સલમાનનો, જિયોનો, બિગ બોસનો, ઓટીટીનો કે કોનો? અને એમ પણ થાય કે ફિલ્મી સ્ટાર્સ અત્રતત્રસર્વત્રથી કમાયા પછી હવે ઓટીટી પરથી પણ મેક્ઝિમમ નાણાં ઉસેડતા રહેવાના છે?

થોડા સમય પહેલાંના અહેવાલો મુજબ ઓટીટી પરથી કમાવામાં અજય દેવગણે પણ બાજી મારી હતી. રુદ્રઃ ધ એજ ઓફ ડાર્કનેસ સિરીઝ માટે અજયને સવાસો કરોડ રૂપિયા મળ્યા હતા. હવે આ બેઉ મહેનતાણાંની તુલના જો ઓટીટીથી જ સ્ટાર થનારા જીતેન્દ્ર કુમાર જેવા કલાકારોને મળતાં મહેનતાણાં સાથે કરવા બેસો તો ફટાક દઈને કહેવું પડે, “રહેવા દો બાપડા, એવી તુલના કરવાનો કોઈ અર્થ નથી.” જીતેન્દ્રએ ઓટીટી માટે એક એપિસોડના પચાસ હજાર રૂપિયા માત્ર, એ રીતે કામ કર્યું છે. હવે બોલો.

બોલિવુડના સ્ટાર્સને આવકના વિકલ્પોની ખરેખર કમી નથી. અભિનય કરે કે ના કરે, ફિલ્મ ચાલે કે ના ચાલે, એમની કમાણીની ગાડી પાંચમા ગિયરમાં રહે છે. મોડેલિંગ કરીને, રિબન કાપીને, મહેમાન તરીકે થોડી મિનિટો કશેક હાજરી નોંધાવીને, ઇન્સ્ટા કે ટ્વિટર ઉર્ફે એક્સ પર મેસેજ મૂકીને આ લોકો નાણાં ઉસેડતા જ રહે છે, ઉસેડતા જ રહે છે. ઓટીટી માટે એમની ઉપસ્થિતિ એક રીતે વરદાન તો બીજી રીતે શાપ છે. વરદાન એટલે કે એમના લીધે એમના ચાહકો ઓટીટી સુધી ખેંચાઈ આવે છે અને પ્લેટફોર્મસની વ્યુઅરશિપ વધવા સાથે એની પહોંચ વધે છે. શાપ એટલા માટે કે ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ આડકતરી રીતે સ્ટારડમના ગુલામ થઈ રહ્યા છે અને બોલિવુડનું એના પર આધિપત્ય સ્થપાઈ રહ્યું છે.

સૈફ અલી ખાન, મનોજ બાજપાયી, બોબી દેઓલ, નવાઝુદ્દીન સિદ્દીકી, રાધિકા આપ્ટે, અલી ફઝલ, સુસ્મિતા સેન, માધુરી દીક્ષિત, કાજોલ, અનિલ કપૂર, આદિત્ય રોય કપૂર, શાહિદ કપૂર, શેફાલી શાહ, યામી ગૌતમ… એટલાં બધાં સિતારાઓએ ઓટીટી પર અલપઝલપ અથવા નિયમિત હાજરી નોંધાવી છે કે આખી યાદી લખવી પણ અઘરી છે. આમાંના મનોજ બાજપાયી, અલી ફઝલ, સુસ્મિતા સેન, શેફાલી શાહ અને કંઈક અંશે બોબી દેઓલ જેવાં સ્ટાર્સને અલગ તારવી લઈએ કેમ કે એમના માટે ઓટીટી ખરા અર્થમાં એક નવી શરૂઆત અને વધુ રસપ્રદ દુનિયા સાબિત થઈ છે. આ સ્ટાર્સ એવાં છે જેમને એમની ક્ષમતાનુસાર તકો આપવાનું બોલિવુડે કહો બંધ કર્યું હતું. ઓટીટી પર એમનું આગમન અને એમનું છવાઈ જવું દર્શકો માટે પણ સાનંદાશ્ચર્ય જેવી વાત રહી અને સ્ટાર્સ માટે પણ નવી ઇનિંગ્સ બની.

અજય દેવગણ, સલમાન ખાન, કાજોલ, માધુરી, શાહિદ વગેરે માટે કહી શકાય કે એમણે સ્ટારડનું સ્માર્ટ એક્સટેન્શન કર્યું છે. ફિલ્મો થકી મળેલી લોકચાહનાને એમણે વ્યવસ્થિત રીતે ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ પર રોકડી કરી છે. અલબત્ત, એવું કરવાનો એમને પૂરેપૂરો અધિકાર છે. એમને ઓટીટી પર માણવાનો એમના ચાહકોને પણ અધિકાર છે. મુશ્કેલી એટલી કે અતિસ્ટારડમથી ઓટીટી ધીમેધીમે ઘરેડનો ભોગ બની શકે છે. મુશ્કેલી એ કે ઓટીટી પર પણ બોલિવુડ જેવી ઘીસીપીટી ચીજો આવવા માંડી છે અને એની સંખ્યા હજી વધી શકે છે. મુશ્કેલી એ કે સ્ટાર્સની હાજરીને લીધે ઓટીટી પર નવોદિત અને પ્રતિભાશાળી કલાકારો માટે પોતાને સિદ્ધ અને પ્રસ્થાપિત કરવાનું કામ અઘરું થઈ શકે છે.

રિમોટ હાથમાં લીધા પછી મનમાં થાય કે ઝટપટ અને ઓછા સમયમાં કંઈક જોવું છે પણ શું… તો ચિંતા નથી. ઘણું એવું છે જે કલાકો નથી માગતું, જે ટૂંકું ને ટચ છે અને માણવા જેવું પણ છે. એમાં પસંદગીનો વ્યાપ પણ વિશાળ છે અને પસંદગીઓ ઘણીવાર રિફ્રેશિંગ પણ છે

ક્યારેક કહેવાતું કે સ્પોર્ટ્સની ફિલ્મો ભારતમાં ના ચાલે, અને રિયાલિટી શો આપણે ત્યાં કોઈ ના જુએ. હવે એવી સ્થિતિ છે કે વિષય અવે પ્રકાર ગમે તે હોય, સારી રીતે બનેલી ફિલ્મ, સિરિયલ કે વેબ સિરીઝ, લોકો માણવાના જ. ઓટીટી પર ધ્યાન ખેંચનારા એજ્યુકેશન આધારિત શોઝ એની ખાતરી છે

કોવિડ પહેલાંનો સમય હતો. ઓટીટી હજી એવી જમાવટ કરી શક્યાં નહોતાં જેવી આજે છે. એમાં 2019માં ટીવીએફે ‘કોટા ફેક્ટરી’ નામની એક વેબ સિરીઝ ઓનલાઇન મૂકી. રાજસ્થાનના કોટા શહેરની ખ્યાતિ અને કુખ્યાતિથી દેશ પહેલેથી પરિચિત હતો. ખ્યાતિ એ કે દેશમાં કોઈ એક શહેરમાં (શહેર પણ શું, ટાઉન કહો, જેની વસતિ સવા લાખથી ઓછી છે) સૌથી વધુ સંખ્યામાં આઈઆઈટીની જી અને નીતની પરીક્ષા, યુપીએસસી વગેરેની પરીક્ષા માટેના કોચિંગ ક્લાસ ધમધમે છે. કુખ્યાતિ એટલે ત્યાં ઘટતી વિદ્યાર્થીની આત્મહત્યા કે અઘટિત પગલું ભરવાની ઘટનાઓ, કે ત્યાં થતા ડ્રગ્સ વગેરેના કાંડ.
કોટા શહેરના એ ક્લાસેસને કેન્દ્રસ્થાને રાખી ‘કોટા ફેક્ટરી’ નામની વેબ સિરીઝ બની. વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકો એમાં મુખ્ય કિરદાર. ટીવીએફના એક હિસ્સા એવા જીતેન્દ્ર કુમાર એમાં શિક્ષકના પાત્રમાં હતા. અહસાસ ચનાના, આલમ ખાન, રંજન રાજ, રેવતી પિલ્લઈ, ઉર્વી સિંઘ સહિતનાં યુવા પણ એમાં હતાં. સિરીઝ એટલી વ્યવસ્થિત હતી કે એને અઢળક ચાહકો મળ્યા. ઓટીટીના કોઈ શોની સફળતામાં ચાવીરૂપ ભૂમિકા ભજવતી નવી પેઢીને એ ખાસ્સી ગમી. કારણ એમાં કોચિંગ ક્લાસની લાઇફ, એનું સંચાલન વગેરેનું એકદમ બિલિવેબલ પ્રેઝન્ટેશન હતું. બીજું કારણ જીતેન્દ્ર કુમારના શિક્ષક તરીકેના અભિનયે સૌનાં મન મોહી લીધાં.

સૌરભ ખન્નાના આ સર્જને રાઘવ સુબ્બુના દિગ્દર્શનમાં મેળવેલી સફળતા એવી નોધપાત્ર રહી કે યુટ્યુબ પર એ આવી એ પછી નેટફ્લિક્સે એને હસ્તગત કરી. ત્યાં નહીં અટકતા નેટફ્લિક્સે સિરીઝની બીજી સીઝનને પણ લીલી ઝંડી આપી. શિક્ષણને કેન્દ્રમાં રાખીને બનતી સિરીઝ માટે એણે નવી દિશા ઉઘાડી આપી. જેમ ક્યારેક લગાનની મોટ્ટી સફળતાએ સ્પોર્ટ્સ આધારિત ફિલ્મો ચાલી શકે છે એ સિદ્ધ કર્યું હતું એમ.

એમેઝોન મિની ટીવી પર, છ એપિસોડની એક સિરીઝ નામે ‘ફિઝિક્સવાલા’ થોડા સમય પહેલાં આવી. એનો વિષય આ નામે જ ચાલતા અને હવે નેશનલ બ્રાન્ડ બનેલી કોચિંગ ક્લાસના પ્રમોટર અલખ પાંડે અને ક્લાસની શરૂઆતથી બ્રાન્ડ બનવા સુધીની વાત માંડે છે. આ શોને મિશ્ર પ્રતિસાદ મળ્યો છે. એક તો દર્શકોને એમ લાગ્યું છે કે આ શું અલખ સર હોવા છતાં જ્યારે હોય ત્યારે ગુસ્સામાં હોય છે અને કેવું વર્તે છે. વળી એમની બહેનના પાત્ર વિશે પણ લોકોના મતમતાંતરો છે. છતાં એટલું જરૂર કહી શકાય કે આ શો પણ શિક્ષણની દુનિયાને લોકો સમક્ષ લાવ્યો છે.

એક આડવાત એ કરવી રહી કે શિક્ષણ વિશેની સિરીઝ બનાવવાના મામલે ટીવીએફ નામની કંપનીએ બાજી મારી છે. આ કંપનીએ ‘એન્જિનિયરિંગ ગર્લ્સ’, ‘લાખોં મેં એક’, ‘એસ્પિરન્ટ્સ’ અને બીજી પણ શિક્ષણાધારિત વેબ સિરીઝ બનાવી છે. આ બધી લગભગ એવરેજથી સારી રહી છે અથવા સફળ રહી છે. ‘એસ્પિરન્ટ્સ’ એમાં નોખી તરી આવે છે. એનો વિષય હતો આઈએએસ કોચિંગનો. 2021માં એ સિરીઝ આવી હતી. વાત ત્રણ મિત્રોની હતી, નામે અભિલાષ, ગૌરી અને એસકે ઉર્ફે શઅવેત કેતુની. ત્રણેય આઈએએસ અધિકારી બનવા યુપીએસસીની પરીક્ષા ઉતીર્ણ કરવા થનગને છે. ત્રણેય માટે આઈએએસ પરીક્ષામાં સફળ થવાનો છેલ્લો અવસર છે કારણ આ પહેલાં બબ્બે વખતે તેઓ પરીક્ષામાં નાપાસ થયાં છે. ત્રણેય કોટામાં જ ભણે છે અને વાર્તામાં એમનાં અંગત જીવન, પરિવાર વગેરે બધું આવરી લેવામાં આવ્યું છે. નવીન ક્તૂરિયા, શિવાંકિત સિંઘ, અભિલાષ થેપ્લિયાલ, સની હિંદુજા અને નમિતા દુબે એમાં મુખ્ય પાત્રોમાં હતાં. એસ્પિરન્ટ્સે દર્શકોને એવા આકર્ષ્યા કે જેમણે સિરીઝ જોઈ એમણે બીજાને કહ્યું, “લે! એસ્પિરન્ટ્સ નથી જોઈ?! હદ કહેવાય!” બસ, એના લીધે એ પહોંચી અસંખ્ય દર્શકો સુધી.

એક ફિલ્મ કે વેબ સિરીઝને સફળ થવાને ઘણાં પરિબળોનો સાથ મળતો હોય છે. એમાંનો એક છે વિવાદ કે હોબાળો. ક્યારેક એ આપોઆપ પ્રગટે છે તો ક્યારેક પેટ ચોળીને શૂળ ઊભું કરવામાં આવે છે

ઓટીટી પર મફતમાં ફૂટબોલ વર્લ્ડ કપ, પછી ડબલ્યુપીએલ અને હવે આઈપીએલ! આ નિર્ણયે ટીવી અને ઓટીટી જગતને હચમચાવી નાખ્યું છે

આઈપીએલ જામી રહી છે. ૧૦ ટીમ આઈપીએલ ૨૦૨૩ની ટુર્નામેન્ટમાં વિજેતા થવા મરણિયા થવાની છે. ભારતીયો સ્ક્રીન સામે ખોડાઈ ગયા છે. ક્રિકેટને ભારતમાં નરી રમત ગણીએ તો નગુણામાં ખપી જઈએ. ખેર, ૨૮ મેએ કોણ કપ ઉઠાવીને એને ચુંબન કરશે એ સમય આવ્યે ખબર. આજની વાત કરો તો રિલાયન્સની વાયાકોમ ૧૮, જિયો સિનેમા અને મુકેશભાઈ ઓલરેડી વિજેતાની રૂપે મંદ મંદ સ્મિત રેલાવી રહ્યા છે.

વાયાકોમ ૧૮એ રૂપિયા  ૨૩,૭૫૮ કરોડનો ચેક આઈપીએલના પાંચ વરસના ડિજિટલ પ્રસારણ માટે બીસીસીઆઈના નામે ફાડયો છે. ટીવી પ્રસારણના અધિકારો માટે સ્ટાર સ્પોર્ટ્સે રૂપિયા ૨૩, ૫૭૫ ચૂકવ્યા છે, મતલબ ડિજિટલ રાઇટ્સ કરતાં ઓછા. પ્રસારણકર્તા તરીકે સ્ટાર સ્પોર્ટ્સ ચેનલની સબસ્ક્રિપ્શન ફી સહિત જાહેરાતોથી કમાણી કરશે. સ્ટાર પાસે પહેલાં ડિજિટલ પ્રસારણના અધિકારો પણ હતા. ત્યારે એણે એના ઓટીટી પ્લેટફોર્મના સબસ્ક્રિપ્શનથી પણ કમાણી કરી હતી. જિયો સિનેમા આઈપીએલ મફતમાં દેખાડે છે. એણે વિમેન પ્રીમિયર લીગ (ડબલ્યુપીએલ)ની પહેલી સીઝન અને ફીફા ફૂટબોલ વર્લ્ડ કપ વખતે પણ આમ જ કર્યું. ઓટીટીનાં મોટાં માથાં સ્તબ્ધ છે કે મુકેશભાઈ કરવા શું બેઠા છે?

આઈપીએલના ઇતિહાસમાં (કદાચ કોઈપણ રમતની મોંઘી, પ્રતિતિ ટુર્નામેન્ટમાં પણ) પહેલીવાર કોઈ કંપની આખી સ્પર્ધાઓ મફતમાં દર્શાવી રહી છે. એનું ગણિત આમ સમજવું અઘરું, પણ રિલાયન્સની રણનીતિમાં ઊંડા ઊતરો તો થોડું સહેલું છે.

૨૮ ડિસેમ્બર ૨૦૦૨ના રોજ ધીરુભાઈ અંબાણીની ૭૦મી જન્મજયંતીએ દેશમાં (અવિભાજિત) રિલાયન્સ જૂથે સીડીએમએ મોબાઇલ લાન્ચ કર્યો હતો. મોબાઇલ ત્યારે લક્ઝરી હતો. ‘કર લો દુનિયા મુઠ્ઠી મેં’ના નારા સાથે રિલાયન્સ ફોન આવ્યો માત્ર રૂ. ૫૦૧માં અને ધરતી રસાતળ થઈ. પછીનાં છ વરસમાં છ કરોડ ભારતીયો રિલાયન્સ ફોનધારી હતા. જે કામ એસ્સાર (સ્વિસ પીટીટી સાથે દેશમાં પહેલવહેલી મોબાઇલ સેવા રજૂ કરનાર) કે હચીસન (જેની સાથે એસ્સારે ભાગીદારી કરી અને સ્વિસ પીટીટીએ વિદાય લીધી) કે બીપીએલ મોબાઇલ ૧૯૯૫થી ૨૦૦૨ વચ્ચે કરી શકી નહી એ રિલાયન્સ મોબાઇલે ફટાફટ કરી નાખ્યું. મોબાઇલ ક્રાંતિનું બીજું મોજું આવ્યું ૨૦૧૭માં જ્યારે ઇન્ડિયા કા ફોન તરીકે જિયો ફોન રજૂ થયો. બે ક્રાંતિથી મોબાઇલ લક્ઝરીમાંથી જરૂરિયાતની ચીજ બની ગયો.

રિલાયન્સે જિયો માર્ટે પણ ઇ-કોમર્સમાં ક્રાંતિ કરી. મિનિમમ ઓર્ડર અને ડિલિવરી ચાર્જ વિના એ સેવા આપે છે. અન્ય કોઈ કંપનીને આવું પોસાતું નથી કે કેમ કરવું એની ટપ પડતી નથી. જિયો ફોનનું રોકાણ નીકળતા અને એને નફાકારક થતા લાંબો સમય જશે એવી એક ગણતરી હતી. એ ખોટી પાડતાં જિયો સડસડાટ નંબર વન મોબાઇલ સેવા સાથે નફાકારક સાહસ પણ બની ગયું.

હવે ઓટીટીની વાત. ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર, નેટફ્લિક્સ, પ્રાઇમ વિડિયો, એમએક્સ વિડિયો વગેરે સૌ પાકે પાયે પ્રસ્થાપિત ઓટીટી બ્રાન્ડ બની ચૂકી ત્યારે જિયો સિનેમા બચ્ચું હતું. જિયો કનેક્શન સાથે એપ મફત મળવા છતાં વાસ્તવિક યુઝર્સ ઓછા હતા. એક્સક્લુઝિવ કોન્ટેન્ટ અને બ્રાન્ડ પાવરના મામલે એ લાંબો સમય ટાઢીબોળ એપ રહી. રિલાયન્સ માટે એ સમસ્યા નહીં, રણ રણનીતિ રહી. રણનીતિ એવી કે એકવાર ગામેગામ, હાથેહાથ જિયો ફોન પહોંચવા દો, ફિર દેખા જાયેગા. આજે દેખા જાયેગાની ટર્મ દિખા દો સુધી પહોંચી છે.