ઓટીટીનું નામ પડે એટલે લોકપ્રિય મનોરંજન પીરસતાં પ્લેટફોર્મ્સ યાદ આવે. ઓટીટી એટલાં પૂરતી મર્યાદિત દુનિયા નથી. ઓટીટી એનાથી વિશેષ છે. કનેક્ટિવિટીએ ઓટીટી થકી ઘણું બધું સહજ અને સુલભ કર્યું છે. આપણે ત્યાં ઓટીટી હજી ચીલાચાલુ મનોરંજનથી આગળ વધ્યાં નથી એ અલગ વાત છે. સમય સાથે સ્થિતિ બદલાશે ત્યારે ઘણાં રોચક પરિવર્તનો થવાનાં છે. બિલકુલ એમ જે રીતે થયું સેટેલાઇટ ચેનલ્સના આગમન પછી. દૂરદર્શન પછી સેટેલાઇટ ચેનલ્સ આવી. એ બધી પણ વરસો સુધી ચીલાચાલું મનોરંજન પીરસતી રહી. પછી જ્ઞાન, ધર્મ, શોપિંગ, પ્રવાસ, વેપાર, પાકશાસ્ત્ર, ફેશન, સમાચાર… એમ કંઈક કેટેગરીઝની ચેનલ્સ આવી. હવે આ વૈવિધ્ય સૌને માફક આવી ગયું છે. ઓટીટીમાં પણ એવું થવાનું છે.

ઇન ફેક્ટ, આવી બાબતોમાં વિશ્વનું માર્ગદર્શન કરતા દેશ તરીકે અમેરિકા આગવું સ્થાન ધરાવે છે. અમેરિકામાં ઓટીટીના મોરચે આવાં પરિવર્તનો આજકાલ નહીં, દસ-પંદર વરસ પહેલાં શરૂ થઈ ગયાં હતાં. પરિણામે ત્યાં એવાં ઘણાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ છે જે સામાન્ય મનોરંજનની પિરભાષા બહારનાં છે. એમને માણનારો વર્ગ એટલે એમના સબસ્ક્રાઇબર્સ ઓછા હશે પણ કોઈ ફરક પડતો નથી. મુદ્દો એ અગત્યનો કે દર્શકને અપેક્ષિત ચોક્કસ પ્રકારના કાર્યક્રમો આ પ્લેટફોર્મ્સ પીરસી રહ્યાં છે.

ફિલ્મ અને વેબ સિરીઝ સિવાય જે એક ક્ષેત્ર વિદેશી ઓટીટીમાં ખાસ્સું વિકસ્યું છે અને આપણે ત્યાં વિકસી શકે છે એ ડોક્યુમેન્ટરીઝનું છે. આપણે હવે જે ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સની વાત કરીશું એમાંનાં ઘણાં આ મોરચે પોતાનું સ્થાન બનાવી શક્યાં છે. એમની પોતાની ખાસિયતો છે અને એને લીધે, માંધાતા કંપનીઓ સામે એ ટકી શક્યાં છે. આ રહ્યાં અમુક ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ.

ઝીફાઇવે હાલમાં એક નિર્ણય લીધો છે. એ છે એના ઓટીટી પ્લોટફોર્મ માટે ફિલ્મો, શોઝ વગેરેની ખરીદી કે એનું નિર્માણ કરતી વખતે વિચારપૂર્વક આગળ વધવાનો. કંપનીએ જણાવ્યું છે કે આ બધા માટે એ પહેલાં કરતાં ઓછો ખર્ચ કરશે. ઝીનો આ નિર્ણય માત્ર ઝી નહીં, આપણાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ કઈ દિશામાં વિચરણ કરવાનો મિજાજ અપનાવી શકે છે એનો અંદેશો પૂરો પાડે છે. એને કારણે ઓટીટીના વિશ્વ પર દેખીતી અસર પડવાની છે. અને પડવાની છે દર્શકો ઓટીટી પર શું મેળવશે છે એના પર.

ઝીના મત પ્રમાણે કંપની અત્યાર સુધી ઓટીટી પ્લેટફોર્મ માટે ઓરિજિનલ શો, ફિલ્મો વગેરે ખરીદતી વખતે આક્રમક વ્યુહ ધરાવતી હતી. હવે એવું નહી કરવામાં આવે. ‘યોગ્ય સમયે, યોગ્ય કિંમતે કોન્ટેન્ટ ખરીદશું’ એવા મતલબનો કંપનીનો વિચાર ઘણું કહી જાય છે. આપણાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ આ મામલે વિચિત્ર વર્તતા રહ્યાં છે. એનું દેખીતું કારણ હતું. એક તો ઇન્ડસ્ટ્રી સાવ નવી હતી. કહો કે કોવિડકાળ પછી જ એનો ખરા અર્થમાં પુનર્જન્મ થયો અને એનું મહત્ત્વ વધ્યું. અન્યથા, 2019 સુધી આપણે ત્યાં ઘણાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ હોવા છતાં, દર્શકોને અને ઘણા મેકર્સને એની ખાસ પડી નહોતી. ત્યાં સુધી મનોરંજનની દુનિયા પર ફિલ્મો અને ટેલીવિઝનની મુશ્કેરાટ પકડ હતી. ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ ત્યાં સુધી મનોરંજન પીરસતાં તો હતાં પણ આવક માટે જાહેરાત અને સબસ્ક્રિપ્શન બેઉ મોરચે ખાસ ધડાં નહોતાં. વળી, અનેક પ્લેટફોર્મ્સ તો ત્રણ અક્ષર એટલે મફતમાં મોજ કરાવીને દર્શકોને અંકે કરવા ધમપછાડા કરી રહ્યાં હતાં. એમાં એમએક્સ પ્લેયર, ઝીફાઇવ, સોની લિવ, ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર વગેરે પણ સામેલ હતાં. આજે પણ આ પ્લેટફોર્મ્સ પર મનોરંજનનો તગડો રસથાળ વગર કોઈ ફી ચૂકવ્યે માણી શકાય છે. એમાં ઉમેરી દો ટીવીએફ પ્લે, ક્રન્ચીરોલ, ટ્યુબી ટીવી, ગોકુ ટીવી જેવી વેબસાઇટ્સ (એટલે ઇન્ટરનેટ પર ઉપલબ્ધ પણ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ વિના) જે આવી જ રીતે ખાસ્સું મનોરંજન મફતમાં પીરસે છે. સરવાળે, દર્શક પાસે ઇન્ટરનેટ કનેક્શન હોય, સ્ક્રીન હોય એટલે બસ. એ વગર પૈસે ઘણું બધું માણી શકે અને એ પણ પોતાની મુનસફી મુજબ.

હવે ઓટીટી ઇન્ડસ્ટ્રી ખાસ્સી વિકસિત થઈ ચૂકી છે. અગ્રણી પ્લેટફોર્મ્સ સારામાં સારાં શોઝ અને ફિલ્મ્સ જાતે બનાવવા કે એના અધિકાર હસ્તગત કરવા ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ કરોડો ખર્ચે છે. નેટફ્લિક્સ સંજય લીલા ભણસાલી જેવા ઉમદા સર્જકને સિરીઝ બનાવવા બસો કરોડ આપી શકે છે. જિયો સિનેમા આઈપીએલના પાંચ વરસના ડિજિટલ અધિકારો માટે અધધધ એટલે ઓલમોસ્ટ રૂ. 24,000 કરોડ ચૂકવી શકે છે. ટીવીના અધિકારો માટે ડિઝની સ્ટારે ખર્ચેલી રકમ, રિલાયન્સે ડિજિટલ અધિકારો માટે ખર્ચેલી રકમ કરતાં થોડીક (એ થોડીક એટલે પણ રૂ. 183 કરોડ હોં) ઓછી હતી. આખા ભારતમાં આવડી અધધ અસ્ક્યામતો ધરાવતી કંપનીઓ મર્યાદિત છે. રિલાયન્સે તો આટલી રકમ એક સ્પોર્ટ્સ લીગના પાંચ વરસના ડિજિટલ અધિકારો માટે ખર્ચી નાખી! આ વાત એ સમજવા પૂરતી છે કે ભારતમાં ડિજિટલ મનોરંજનનું વિશ્વ આગળ જતા કેવો વિરાટ રાક્ષસ બનવાની ઉજળી સંભાવના ધરાવે છે.

ગલગલિયાં કરાવતું, અસામાજિક લાગતું કોન્ટેન્ટ બધે છવાઈ ગયું છે. ઇન્ટરનેટે એના બંધનની દીવાલો તોડી નાખી છે. કાયદો પરવશતા સાથે, શિષ્ટ લોકો સ્તબ્ધ આંખે તાલ નિહાળી રહ્યા છે. આ પણ ખરેખર તો શરૂઆત માત્ર છે

એક ગુજરાતી છોકરો. જુહુમાં એ મોટો થયો. ભણતર ઓછું. કરિયરની શરૂઆતમાં ગેરેજમાં કામ કર્યું, ફેરિયા તરીકે પણ સંઘર્ષ કર્યો. પછી એક મિત્રએ એને ફિલ્મોમાં આસિસ્ટન્ટ તરીકે કામ અપાવ્યું. બસ, પેલાને ફિલ્મોનો રંગ લાગ્યો. એણે નિર્માતા તરીકે મારધાડ નામની ફિલ્મમાં નાણાં રોક્યાં. નેકસ્ટ ફિલ્મ ‘ગંગા જમુના કી લલકાર’થી તો ડિરેક્શન પણ હાથમાં લઈ લીધું. 1995 સુધીમાં એણે 46 ફિલ્મો બનાવી નાખી. કરણ જોહર, આદિત્ય ચોપરા, ફરહાન અખ્તર, મધુર ભંડારકરે મળીને આખી જિંદગીમાં આટલી ફિલ્મો ડિરેક્ટ નથી કરી જેટલી આ સર્જકે કરી છે. એમાંની અમુકમાં સ્ટાર્સ હતા. અન્યથા. એની ફિલ્મ પોતાના દમ પર ચાલી છે. ચાલી પણ કેવી? ફિલ્મ બનાવવાની એ જાહેરાત કરે કે વિતરકો ધડ્ દઈને રાઇટ્સ ખરીદી લેતા. સુભાષ ઘાઈને ફિલ્મ વેચતા કદાચ મહેનત પડી હશે પણ આ મેકરને ક્યારેય નથી પડી. આટલું ઓછું હોય તેમ એની ફિલ્મ સામે મોટા મેકર્સ પોતાની ફિલ્મ રિલીઝ કરતા થરથરતા, એમ વિચારીને કે “નાના સેન્ટર્સમાં આની ફિલ્મ સામે મારી ફિલ્મનો ખો નીકળી જશે.”

એ ફિલ્મમેકર એટલે કાંતિ શાહ. એમના સહિત દિલીપ ગુલાટી, વિનોદ તલવાર, જે. નીલમ, કિશન શાહ જેવાં અમુક મેકર્સનો એ દોર ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીનું એક ઓછું ચર્ચાતું પાસું કે પાનું છે. મલ્ટીપ્લેકસનો જમાનો આવ્યા પછી એમનાં વળતાં પાણી થયાં પણ આ સર્જકોએ કરેલું કામ અવગણી શકાય એવું નથી જ. ફિલ્મોને એ, બી, સી ગ્રેડ કે મોંઘી કે સસ્તી, સામાજિક કે સેક્સપ્રચુર એવા દાયરામાંથી બહાર કાઢીને, મનોરંજક, સફળ એવા જ માપદંડે મૂલવીએ તો આ લોકો લાજવાબ હતા. એમના વિશે પ્રાઇમ વિડિયો પર ડોક્યુમેન્ટરીની એક નાનકડી સિરીઝ પણ છે. તક મળ્યે જોઈ લેજો.

આ સર્જકોની ફિલ્મોમાં કોમન ફેક્ટર શું હતા? નાનાં બજેટ, સાધારણ પ્રકારનું મેકિંગ, સામાજિક વાર્તામાં ઠાંસીઠાંસીને ભરવામાં આવતી માદક ક્ષણો, તાળીઓ પાડવા મજબૂર કરે છતાં ચીલાચાલુ ગણાતા સંવાદો વગેરે બાબતો. અમુક સર્જકો હોરર સબજેક્ટ્સ પણ ખેડતા. એમની ફિલ્મોને ક્યારેય સન્માન મળ્યું નહીં પણ બોક્સ ઓફિસ પર દિલ કેમ જીતવાં, વેપલો કેમ કરવો એની આ સર્જકોને બરાબર જાણ હતી.

બુદ્ધિ બહેર મારી જાય એ હદે ડિજિટલ દુનિયામાં સેક્સનું આક્રમણ જામ્યું છે. સપરિવાર શિષ્ટ, સામાજિક જોવા બેસો ત્યારે પણ અચાનક કંઈક અભદ્ર માથે ઝીંકાઈ જઈ શકે છે. તમે જોતા હોવ એ શો સાફશુથરો હોય પણ બ્રેકમાં એડ કે કોઈક ટ્રેલરમાં સેક્સનો ઓવરડોઝ હોય એવું બની શકે છે. આ સિચ્યુએશનમાં સૌએ પોતપોતાની રીતે પોતાના સંસ્કારનું રક્ષણ કરવું એ એકમાત્ર ઉપાય છે.

વરસો પહેલાં, મીન્સ 2010માં એક ફિલ્મ આવી હતી, ‘લવ સેક્સ ઔર ધોખા.’ નિર્માણ કર્યું હતું એકતા કપૂર આણિ મંડળીએ. એકતાની કંપની ઑલ્ટ એન્ટરટેઇનમેન્ટ અને બાલાજી મોશન પિક્ચર્સની એ ફિલ્મમાં ત્યારનાં નવોદિત અને આજનાં સ્ટાર્સ રાજકુમાર રાવ અને નુસરત ભરુચા સહિતનાં કલાકારો હતાં.  આશરે બે કરોડની એ ફિલ્મે બોક્સ ઓફિસ પર એના કરતાં પાંચગણો વેપાર કર્યો હતો. એનાથી અગત્યની બાબત એ હતી કે આ સેક્સપ્રચુર, નવી પેઢી જે સમજે એ તૌર-તરીકાથી છલોછલ ફિલ્મોની આખી એક દુનિયા સર્જવાનો માર્ગ મોકળો કરી આપ્યો.

2023માં આવો. ઓટીટી અત્રતત્રસર્વત્ર છે. અનેક એપ્સ છે. જોઈ જોઈને થાકી જવાય એટલી ફિલ્મો, વેબ સિરીઝ વત્તા ડોક્યુમેન્ટરીઝ, શોર્ટ ફિલ્મ્સ, ટૂંકા ને ટચ વિડિયો છે. સેક્સ એમાં એટલી પ્રબળતાથી પીરસવામાં આવી રહ્યું છે કે ના પુછો વાત. થોડા દિવસ પહેલાંની વાત. ઉલ્લુ નામની એપ પર એકએકથી ચડિયાતા, કહો કે સભ્ય દર્શકનું માથું શરમથી ઝુકાવી દે એવા, શોઝ વગેરેની ભરમાર છે. ડિજિટલ પબ્લિશર કોન્ટેન્ટ ગ્રિવન્સીસ કાઉન્સિલ નામની ઓટીટીની એક સેલ્ફ રેગ્યુલેટરી સંસ્થા છે. એના પ્રમુખ તરીકે સર્વોચ્ચ ન્યાયાલયના એક જસ્ટિસ છે. એમણે ઉલ્લુને આદેશ આપ્યો કે એ તમામ શોઝ ઉતારો જેમાં સેક્સની માત્રા અનહદ છે. કોઈક ઓટીટી પ્લેટફોર્મને આ પ્રકારનો આદેશ અપાયાનો આ દેશનો પ્રથમ કિસ્સો છે.

એકતા કપૂરની પણ આ બદી ફેલાવવામાં તગડી ભૂમિકા છે. 2010માં લવ સેક્સ… બનાવ્યા પછી એમણે 2011માં દર્શકોને રાગિણી એમએમએસ ફિલ્મથી ગલગલિયાં કરાવ્યાં. સાચું કહો તો એકતા એવી દીર્ઘદર્ષ્ટાં છે જેમણે ઓટીટીના ઉજળા ભવિષ્યને ઇન્ડસ્ટ્રીના અન્ય માંધાતાઓ કરતાં ક્યાંય પહેલાં જાણી લીધું હતું. એમની કંપની ઑલ્ટ બાલાજી એ સમયે અસ્તિત્વમાં આવી ચૂકી હતી જ્યારે આજના ઓટીટીમય યુગની કોઈએ કલ્પના સુધ્ધાં કરી નહોતી. ટેલિવિઝન પર સાસ-બહુ કલ્ચરને સોળે કળાએ ખીલવનારાં આ નિર્માત્રીએ ડિજિટલ દુનિયામાં પારિવારિક પાવરને એક કોરાણે મૂકીને યુવાલક્ષી અને સેક્સ છલોછલ સર્જનો કરવામાં ઘણાંને પાછળ મૂકી દીધા એમ કહેવામાં અતિશયોક્તિ નથી.