“પણ તારે તારાં માબાપ સામે કેસ શા માટે માંડવો છે?” બાર વરસના ટેણિયા ઝૈન એલ હાજને અદાલતમાં ન્યાયાધીશ પ્રશ્ન કરે છે. શૂન્ય આંખે એ સણસણતો જવાબ આપે છે, “કારણ કે (એમના પાપે) હું જન્મ્યો…” બાળકને સાચવવાની ત્રેવડ નહીં છતાં એક પછી એક બાળક જણ્યે જતાં માબાપ વિરુદ્ધ એક બાળકનું એ સણસણતું તીર છે. 

લેબનીઝ ફિલ્મ ‘કાપરનોમ’ (કે ‘કાપરનાહુમ’) બાર વરસના ટેણિયા ઝૈનની કથા છે. એના વિષાદ અને એના નિર્ણયોની કથા છે. સંજોગવશાત્ જેલમાં ગોંધાયા પછી ત્યાં એ એક જણને ચાકૂ ભોંકી દે છે. એમાં કેસ થાય છે. એ સમયે અદાલતમાં એનાં માબાપ હાજર છે. ત્યાં ઝૈન માબાપ વિરુદ્ધ કેસ કરવાની વાત મૂકે છે. 

એનાં માબાપ, સૌઆદ અને સેલીમે, દીકરાના જન્મ પછી એનું બર્થ સર્ટિફિકેટ લેવાની દરકાર કરી નહોતી. એમણે આવી દરકાર એમનાં અન્ય સાત-આઠ સંતાનો માટે પણ કરી નથી. એમને મન બાળક જણવું એ શારીરિક ભૂખ સંતોષવાનું નૈસર્ગિક કૃત્ય છે. જણ્યા પછી બાળકના ઉછેરની ઔકાત કે તમન્ના તેલ પીવા જાય. લેબનીઝ શહેર બૈરતના ઝૂંપડપટ્ટી વિસ્તારમાં રહેતા આ પરિવારની ભીંતો અને છત પર જાણે શબ્દ કોતરાયેલો છેઃ સંઘર્ષ. 

આવા પરિવારનું ફરજંદ ઝૈન ઘરથી ભાગીને પોતાની રીતે જીવનની લડાઈ લડે છે. એનું ઘર છોડવાનું કારણ છે. માબાપ એની વહાલસોયી, અગિયાર વરસની બહેન સેહરને, ત્રીસીમાં આવેલા પુરુષ અસાદને વેચી નાખે છે, માત્ર બે મરઘીઓ માટે. અસાદ આવડી નાની છોકરીને ગર્ભવતી કરે છે જે બને છે સેહરના મૃત્યુનું કારણ. 

ઓટીટીએ જે કર્યું છે એ ફિલ્મો અને ટીવી સિરિયલ્સ કદાચ વરસો અને દાયકાઓ સુધી કરી શકી નથી. મુઠ્ઠીભર કલાકાર-કસબીઓને જ માથે બેસાડીને પૂજવાની મનોરંજનનાં એ બે માધ્યમોથી સાવ જુદો ચીલો ઓટીટીએ ચાતર્યો છે. એનાં મસ્ત પરિણામ સૌની સામે છે

 મનોજ બાજપાયી આમ તો ‘સત્યા’ના સમયથી જાણીતા સ્ટાર. બિહારના ચંપારણ જિલ્લાના નાનકડા ગામ બેલવામાં જન્મેલા આ સિતારાએ ચોથા ધોરણ સુધી કુટિરમાં ચાલતી શાળામાં અભ્યાસ કર્યો. સત્તર વરસની ઉંમરે દિલ્હી ગયા. ત્યાં નેશનલ સ્કૂલ ઓફ ડ્રામામાં પ્રવેશ નહીં મળતાં આત્મહત્યા કરવાનો વિચાર કર્યો. પછી બેરી જોનની ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં અભિનયના પાઠ ભણ્યા. ચાર વખત નેશનલ સ્કૂલ ઓફ ડ્રામામાં પ્રવેશના નિષ્ફળ પ્રયાસ પછી ત્યાં જ એમને શિક્ષક તરીકે કામ મળ્યું. 1994માં ગોવિંદ નિહલાનીની ફિલ્મ ‘દ્રોહકાલ’માં એક મિનિટનો રોલ અને એ વરસે જ શેખર કપૂરની ‘બેન્ડિટ ક્વીન’માં નાનકડો પણ મહત્ત્વનો રોલ ભજવ્યો. પછી અન્ય પરચૂરણ પાત્રો, ઓછા દામમાં ટીવી સિરિયલમાં કામ કરવાની તૈયારી અને 1997ની રામ ગોપાલ વર્માની ફિલ્મ ‘દૌડ’માં નાનકડું પાત્ર મળવા સાથે રામુને લાગ્યું કે આ તો ટેલેન્ટનો બોમ્બ છે. એમાંથી ‘સત્યા’માં ભીકુ મ્હાત્રે બનવાની તક અને…

મનોજે એ પછી પાછું વળીને જોવાનો વારો નહીં આવ્યો છતાં, હકીકત એ ખરી કે બોલિવુડમાં એમની ટેલેન્ટનો ઉપયોગ ઓછો થયો. એટલે જ ઓટીટી પર જબ્બર નામ અને સફળતા મેળવીને તેઓ ખુશખુશાલ છે. તેઓએ કહ્યું છે, “ઓટીટીએ અમ કલાકારો માટે નવાં દ્વાર ઉઘાડી આપી મનોરંજનની દુનિયા નવી રીતે ખેડવાના વિકલ્પ આપ્યા છે.” એમની વાતમાં દમ છે. ઓટીટી વિના અનેક કલાકારો એ સ્થાને પહોંચી શક્યા ના હોત જ્યાં તેઓ છે.

ઓટીટીએ કલાકારોને ટાઇપકાસ્ટ થવાના ભયથી પણ મુક્ત કર્યા છે. એક સમયે ફિલ્મી કલાકારોને એવો ભય ટેલિવિઝનના નામથી લાગતો. અમિતાભ બચ્ચને પહેલીવાર ‘કૌન બનેગા કરોડપતિ’ હોસ્ટ કર્યો હતો ત્યારે ગણગણાટ થયો હતો કે લો, આમની કારકિર્દી પતી ગઈ. થયું સાવ ઊંધું. ‘કેબીસી’એ સ્ટાર પ્લસને તારવા સાથે બિગ બીની કરિયરને નવી ઉડાન ભરતી કરી આપી.

ઓટીટીએ આવું કંઈક ઘણા કલાકારો માટે કર્યું છે. ફિલ્મોમાં અને ટીવીમાં જેમનો ખાસ ગજ વાગતો નહોતો, દમદાર પાત્રો મળતાં નહોતાં એવા પ્રતિભાવંત કલાકારોને ઓટીટીએ ઝળકાવ્યા છે. આ કલાકારો હવે લોકહૃદયમાં બિરાજવા સાથે તગડી આવક રળે છે. ઘણાને ઓટીટીએ પ્રાદેશિકથી રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્ટાર્સ બનાવ્યા છે. અમુક એવા છે જેમની કરિયર ઓટીટી અને ઓનલાઇન માધ્યમોને જ આભારી છે.

ક્યારેક કહેવાતું કે સ્પોર્ટ્સની ફિલ્મો ભારતમાં ના ચાલે, અને રિયાલિટી શો આપણે ત્યાં કોઈ ના જુએ. હવે એવી સ્થિતિ છે કે વિષય અવે પ્રકાર ગમે તે હોય, સારી રીતે બનેલી ફિલ્મ, સિરિયલ કે વેબ સિરીઝ, લોકો માણવાના જ. ઓટીટી પર ધ્યાન ખેંચનારા એજ્યુકેશન આધારિત શોઝ એની ખાતરી છે

કોવિડ પહેલાંનો સમય હતો. ઓટીટી હજી એવી જમાવટ કરી શક્યાં નહોતાં જેવી આજે છે. એમાં 2019માં ટીવીએફે ‘કોટા ફેક્ટરી’ નામની એક વેબ સિરીઝ ઓનલાઇન મૂકી. રાજસ્થાનના કોટા શહેરની ખ્યાતિ અને કુખ્યાતિથી દેશ પહેલેથી પરિચિત હતો. ખ્યાતિ એ કે દેશમાં કોઈ એક શહેરમાં (શહેર પણ શું, ટાઉન કહો, જેની વસતિ સવા લાખથી ઓછી છે) સૌથી વધુ સંખ્યામાં આઈઆઈટીની જી અને નીતની પરીક્ષા, યુપીએસસી વગેરેની પરીક્ષા માટેના કોચિંગ ક્લાસ ધમધમે છે. કુખ્યાતિ એટલે ત્યાં ઘટતી વિદ્યાર્થીની આત્મહત્યા કે અઘટિત પગલું ભરવાની ઘટનાઓ, કે ત્યાં થતા ડ્રગ્સ વગેરેના કાંડ.
કોટા શહેરના એ ક્લાસેસને કેન્દ્રસ્થાને રાખી ‘કોટા ફેક્ટરી’ નામની વેબ સિરીઝ બની. વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકો એમાં મુખ્ય કિરદાર. ટીવીએફના એક હિસ્સા એવા જીતેન્દ્ર કુમાર એમાં શિક્ષકના પાત્રમાં હતા. અહસાસ ચનાના, આલમ ખાન, રંજન રાજ, રેવતી પિલ્લઈ, ઉર્વી સિંઘ સહિતનાં યુવા પણ એમાં હતાં. સિરીઝ એટલી વ્યવસ્થિત હતી કે એને અઢળક ચાહકો મળ્યા. ઓટીટીના કોઈ શોની સફળતામાં ચાવીરૂપ ભૂમિકા ભજવતી નવી પેઢીને એ ખાસ્સી ગમી. કારણ એમાં કોચિંગ ક્લાસની લાઇફ, એનું સંચાલન વગેરેનું એકદમ બિલિવેબલ પ્રેઝન્ટેશન હતું. બીજું કારણ જીતેન્દ્ર કુમારના શિક્ષક તરીકેના અભિનયે સૌનાં મન મોહી લીધાં.

સૌરભ ખન્નાના આ સર્જને રાઘવ સુબ્બુના દિગ્દર્શનમાં મેળવેલી સફળતા એવી નોધપાત્ર રહી કે યુટ્યુબ પર એ આવી એ પછી નેટફ્લિક્સે એને હસ્તગત કરી. ત્યાં નહીં અટકતા નેટફ્લિક્સે સિરીઝની બીજી સીઝનને પણ લીલી ઝંડી આપી. શિક્ષણને કેન્દ્રમાં રાખીને બનતી સિરીઝ માટે એણે નવી દિશા ઉઘાડી આપી. જેમ ક્યારેક લગાનની મોટ્ટી સફળતાએ સ્પોર્ટ્સ આધારિત ફિલ્મો ચાલી શકે છે એ સિદ્ધ કર્યું હતું એમ.

એમેઝોન મિની ટીવી પર, છ એપિસોડની એક સિરીઝ નામે ‘ફિઝિક્સવાલા’ થોડા સમય પહેલાં આવી. એનો વિષય આ નામે જ ચાલતા અને હવે નેશનલ બ્રાન્ડ બનેલી કોચિંગ ક્લાસના પ્રમોટર અલખ પાંડે અને ક્લાસની શરૂઆતથી બ્રાન્ડ બનવા સુધીની વાત માંડે છે. આ શોને મિશ્ર પ્રતિસાદ મળ્યો છે. એક તો દર્શકોને એમ લાગ્યું છે કે આ શું અલખ સર હોવા છતાં જ્યારે હોય ત્યારે ગુસ્સામાં હોય છે અને કેવું વર્તે છે. વળી એમની બહેનના પાત્ર વિશે પણ લોકોના મતમતાંતરો છે. છતાં એટલું જરૂર કહી શકાય કે આ શો પણ શિક્ષણની દુનિયાને લોકો સમક્ષ લાવ્યો છે.

એક આડવાત એ કરવી રહી કે શિક્ષણ વિશેની સિરીઝ બનાવવાના મામલે ટીવીએફ નામની કંપનીએ બાજી મારી છે. આ કંપનીએ ‘એન્જિનિયરિંગ ગર્લ્સ’, ‘લાખોં મેં એક’, ‘એસ્પિરન્ટ્સ’ અને બીજી પણ શિક્ષણાધારિત વેબ સિરીઝ બનાવી છે. આ બધી લગભગ એવરેજથી સારી રહી છે અથવા સફળ રહી છે. ‘એસ્પિરન્ટ્સ’ એમાં નોખી તરી આવે છે. એનો વિષય હતો આઈએએસ કોચિંગનો. 2021માં એ સિરીઝ આવી હતી. વાત ત્રણ મિત્રોની હતી, નામે અભિલાષ, ગૌરી અને એસકે ઉર્ફે શઅવેત કેતુની. ત્રણેય આઈએએસ અધિકારી બનવા યુપીએસસીની પરીક્ષા ઉતીર્ણ કરવા થનગને છે. ત્રણેય માટે આઈએએસ પરીક્ષામાં સફળ થવાનો છેલ્લો અવસર છે કારણ આ પહેલાં બબ્બે વખતે તેઓ પરીક્ષામાં નાપાસ થયાં છે. ત્રણેય કોટામાં જ ભણે છે અને વાર્તામાં એમનાં અંગત જીવન, પરિવાર વગેરે બધું આવરી લેવામાં આવ્યું છે. નવીન ક્તૂરિયા, શિવાંકિત સિંઘ, અભિલાષ થેપ્લિયાલ, સની હિંદુજા અને નમિતા દુબે એમાં મુખ્ય પાત્રોમાં હતાં. એસ્પિરન્ટ્સે દર્શકોને એવા આકર્ષ્યા કે જેમણે સિરીઝ જોઈ એમણે બીજાને કહ્યું, “લે! એસ્પિરન્ટ્સ નથી જોઈ?! હદ કહેવાય!” બસ, એના લીધે એ પહોંચી અસંખ્ય દર્શકો સુધી.