ઇન્ટરનેટ પર એક અંગ્રેજી શબ્દપ્રયોગ કે ટર્મ છેઃ ઇગોસર્ફ. ઓક્સફર્ડ ડિક્શનરી પ્રમાણે આ અનઔપચારિક ક્રિયાપદનો અર્થ પોતાના વિશે ઇન્ટરનેટ પર શોધખોળ કરવી એવો થાય છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો વ્યક્તિ પોતે કેટલી પ્રસિદ્ધ છે, કેટલા લોકો એના વિશે જાણવાની ઉત્કંઠા ધરાવે છે, કેટલા એને ચાહે-વખોડે છે, એવા ઇન્ટરનેટિયાં ખાંખાંખોળા કરે એ ઇગોસર્ફ છે કે ઇગોસર્ફિંગ કરવું છે. આજે આપણી વ્યક્તિ નહીં, ગુજરાતી ભાષા-પ્રજા માટે ઓનલાઇન ઇગો સર્ફિંગ કરીએ.  ઇન્ટરનટનું ‘સમુદ્રમંથન’ કરતાં એ રત્નો શોધવાનો પ્રયત્ન કરીએ જેને જાણીને પોરસ ચડે.

ગરવી ભાષાની ગમતીલી વાતઃ ગુજરાતી પહેલાં આપણે એક પૂર્વી ઇરાની ભાષા બોલતા હતા. બ્રિટાનિકા અનુસાર ઇન્ડો-યુરોપિયન ભાષાઓમાં એક જૂથ ઇન્ડો-ઇરાનિયન ભાષાનું અને એ જૂથની સભ્ય છે આપણી ઇન્ડો-આર્યન ભાષા, ગુજરાતી. એનો વિકાસ બારમી સદીમાં શરૂ થયો હશે. આપણી ભાષા વિશે એ કહે છે કે એ મુખ્યત્વે બે રીતે બોલાય છે. એક છે ચુસ્તતાભરી તો બીજી છે તૂટકતૂટક બોલાતી ગુજરાતી. આ બેનો ફરક સમજવા સામાન્ય ગુજરાતીની અને પારસી ગુજરાતીના ઉચ્ચારણોનો ફરક મનમાં વિચારો, બસ, એમાં બધું આવી ગયું.

ક્યાંથી ક્યાં વસ્યા ગુજરાતીઃ એનસાયક્લોપીડિયાની નોંધ છે કે શ્વેત હુણ પરથી ઊતરી આવેલી પ્રજાને ગુજરાતી સંબોધન ગુજર (આ ગુજર એટલે શ્વેત હુણની એક શાખા) પરથી આવ્યું. ગુજરો આઠમી-નવમી સદીમાં જે ભૂમિ પર સર્વોપરી હતા એનો એક ભાગ આજે ગુજરાત છે. એનસાયક્લોપીડિયામાં એવી પણ નોંધ છે કે ગુજરના કંઈક પહેલાંથી ગુજરાતીનો ઇતિહાસ શરૂ થઈ ગયો હતો. પ્રાગઐતિહાસિક કાળમાં (ઇસવી સન પૂર્વે 2000માં) એનો પ્રારંભ થયો હતો. ગુજરાતીઓ એમની સંસ્કૃતિ હડપ્પન સંસ્કૃતિ સાથે વહેંચે છે. રહી વાત હાલના ગુજરાતની તો એની તવારીખ શરૂ થઈ ઇસવી સન 250 આસપાસ.

ગલગલિયાં કરાવતું, અસામાજિક લાગતું કોન્ટેન્ટ બધે છવાઈ ગયું છે. ઇન્ટરનેટે એના બંધનની દીવાલો તોડી નાખી છે. કાયદો પરવશતા સાથે, શિષ્ટ લોકો સ્તબ્ધ આંખે તાલ નિહાળી રહ્યા છે. આ પણ ખરેખર તો શરૂઆત માત્ર છે

એક ગુજરાતી છોકરો. જુહુમાં એ મોટો થયો. ભણતર ઓછું. કરિયરની શરૂઆતમાં ગેરેજમાં કામ કર્યું, ફેરિયા તરીકે પણ સંઘર્ષ કર્યો. પછી એક મિત્રએ એને ફિલ્મોમાં આસિસ્ટન્ટ તરીકે કામ અપાવ્યું. બસ, પેલાને ફિલ્મોનો રંગ લાગ્યો. એણે નિર્માતા તરીકે મારધાડ નામની ફિલ્મમાં નાણાં રોક્યાં. નેકસ્ટ ફિલ્મ ‘ગંગા જમુના કી લલકાર’થી તો ડિરેક્શન પણ હાથમાં લઈ લીધું. 1995 સુધીમાં એણે 46 ફિલ્મો બનાવી નાખી. કરણ જોહર, આદિત્ય ચોપરા, ફરહાન અખ્તર, મધુર ભંડારકરે મળીને આખી જિંદગીમાં આટલી ફિલ્મો ડિરેક્ટ નથી કરી જેટલી આ સર્જકે કરી છે. એમાંની અમુકમાં સ્ટાર્સ હતા. અન્યથા. એની ફિલ્મ પોતાના દમ પર ચાલી છે. ચાલી પણ કેવી? ફિલ્મ બનાવવાની એ જાહેરાત કરે કે વિતરકો ધડ્ દઈને રાઇટ્સ ખરીદી લેતા. સુભાષ ઘાઈને ફિલ્મ વેચતા કદાચ મહેનત પડી હશે પણ આ મેકરને ક્યારેય નથી પડી. આટલું ઓછું હોય તેમ એની ફિલ્મ સામે મોટા મેકર્સ પોતાની ફિલ્મ રિલીઝ કરતા થરથરતા, એમ વિચારીને કે “નાના સેન્ટર્સમાં આની ફિલ્મ સામે મારી ફિલ્મનો ખો નીકળી જશે.”

એ ફિલ્મમેકર એટલે કાંતિ શાહ. એમના સહિત દિલીપ ગુલાટી, વિનોદ તલવાર, જે. નીલમ, કિશન શાહ જેવાં અમુક મેકર્સનો એ દોર ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીનું એક ઓછું ચર્ચાતું પાસું કે પાનું છે. મલ્ટીપ્લેકસનો જમાનો આવ્યા પછી એમનાં વળતાં પાણી થયાં પણ આ સર્જકોએ કરેલું કામ અવગણી શકાય એવું નથી જ. ફિલ્મોને એ, બી, સી ગ્રેડ કે મોંઘી કે સસ્તી, સામાજિક કે સેક્સપ્રચુર એવા દાયરામાંથી બહાર કાઢીને, મનોરંજક, સફળ એવા જ માપદંડે મૂલવીએ તો આ લોકો લાજવાબ હતા. એમના વિશે પ્રાઇમ વિડિયો પર ડોક્યુમેન્ટરીની એક નાનકડી સિરીઝ પણ છે. તક મળ્યે જોઈ લેજો.

આ સર્જકોની ફિલ્મોમાં કોમન ફેક્ટર શું હતા? નાનાં બજેટ, સાધારણ પ્રકારનું મેકિંગ, સામાજિક વાર્તામાં ઠાંસીઠાંસીને ભરવામાં આવતી માદક ક્ષણો, તાળીઓ પાડવા મજબૂર કરે છતાં ચીલાચાલુ ગણાતા સંવાદો વગેરે બાબતો. અમુક સર્જકો હોરર સબજેક્ટ્સ પણ ખેડતા. એમની ફિલ્મોને ક્યારેય સન્માન મળ્યું નહીં પણ બોક્સ ઓફિસ પર દિલ કેમ જીતવાં, વેપલો કેમ કરવો એની આ સર્જકોને બરાબર જાણ હતી.

ઓટીટી સતત મોંઘાં થવાના મુકામે પહોંચી ગયાં છે. એની સંખ્યા આપણી ખરેખરી મનોરંજનની ભૂખ કરતાં ક્યાંય વધી ગઈ છે. સામાન્ય પરિવાર એમની પાછળ આવકની તગડી રકમ ખર્ચી રહ્યો છે. સવાલ એ છે કે આ બધું ક્યાં જઈને અટકવાનું

ઇન્ડિયામાં સૌથી વધુ સબસ્ક્રાઇબર્સ ધરાવતું ઓટીટી પ્લેટફોર્મ ડિઝની પ્લસ છે. સબસ્ક્રાઇબર્સ 4,92,00,000 છે. જિયો સિનેમાના અઢી કરોડ સબસ્ક્રાઇબર્સ છે. એમેઝોનના પ્રાઇમ વિડિયોના  બે કરોડ દસ લાખ, સોની લિવના એક કરોડ વીસ લાખ તો ઝી ફાઇવના 75 લાખ છે. આ પ્લેટફોર્મ્સ પૈસા લઈને મનોરંજન પીરસે છે. પૈસા લેતી વખતે જાહેરાત મનોરંજન પીરસવાનું એમણે આશ્વાસન આપ્યું છે. એ આશ્વાસનનું ઝડપભેર બાષ્પીભવન થઈ રહ્યું છે. પેઇડ સબસ્ક્રિપ્શન હોય તો પણ જાહેરાત જોવી જ પડે એ દિવસો ઓલમોસ્ટ આવી ગયા છે.

એમએક્સ જેવાં પ્લેટફોર્મ્સ પહેલેથી કહે છેઃ મફતમાં મનોરંજન જોવા યુ આર મોસ્ટ વેલકમ, એટલી શરતે કે શો, ફિલ્મની વચવચમાં જાહેરાતો જોવાની. પેઇડ પ્લેટફોર્મ્સે સબસ્ક્રાઇબર્સને વગર જાહેરાતનો મોજથાળ (મોહનથાળની જેમ) પીરસવાનો વાયદો આપીને હવે હળવેકથી દર્શકોના માથે એડ્સ ફટકારવા માંડી છે. ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સને સબસ્ક્રાઇબર્સથી સેંકડો-હજાર કરોડમાં આવકથી પણ ધરવ નથી. ગ્રાહકે વગર જાહેરાતના મનોરંજનના માટે લવાજમ ભર્યું છતાં એને એડ્સ જોવાની ફરજ પાડવામાં આવી રહી છે. એ અંચઈ છે.

સાવ એટલે સાવ અધકચરી પૂર્વતૈયારી, કાલ્પનિકતા, કશુંક નવું કરવાની ધગશ વિના સિરીઝ બને ત્યારે શું થાય? દર્શકો એનો જવાબ આ સિરીઝનું નામ લઈને આપી શકે છે. મનમાં થાય છે. યાર રોહિત, આવું ના બનાવીએ…

 ગોવામાં બ્લાસ્ટ કરીને આતંકવાદી ઝરાર ઉર્ફે હૈદર ઢાકાભેગો થયો છે. પોલીસ અધિકારી કબીર મલિક અને મંડળીએ ત્યાં જઈ એને જેર કરવાનો છે. દિલ્હીના ડીજીપી બંસલ અને ગુજરાત એટીએસની અધિકારીમાંથી હવે સ્પેશિયલ ટાસ્કની સુકાની તારા અને સૌ ગૃહ મંત્રાલય પહોંચે છે. મિનિસ્ટર ઢાકા જઈને પ્રોટોકોલની ઐસીતૈસી કરીને પણ આતંકવાદીને ઉઠાવી લાવવાનો આદેશ આપે છે. કબીર એટસેટરા ઢાકા પહોંચે છે. ત્યાં રિસર્ચ એન્ડ એનાલિસીસ વિંગનો અધિકારી જગતાપ મદદ કરવા હાજર જ છે. મોટ્ટી માર્કેટમાંથી ગણતરીની મિનિટોમાં આતંકવાદી પકડાઈ જાય છે. અને ફાઇનલી, આપણા અધિકારીઓ બજારમાંથી બકરું લઈને ઘેર પહોંચી જાય એટલી સહેલાઈથી સરહદ વટાવીને પહોંચી જાય છે ભારતની સરહદની અંદર.

રોહિત શેટ્ટીની સિરીઝ ‘ઇન્ડિયન પોલીસ ફોર્સ’ પોલીસ ફોર્સની સિરીઝ ઓછી અને ફાર્સ વધારે છે. સગવડિયા વાર્તા-પટકથા, કઠપૂતળીસમ પાત્રો અને નકરી સ્ટાઇલથી છલકછલક આ સિરીઝ નાવીન્ય અને રોચકતાનો ભારોભાર અભાવ ધરાવે છે.

હમણાં આ શેટ્ટીએ એક એવું સ્ટેટમેન્ટ આપ્યું હતું કે મેં કોવિડમાં ‘સર્કસ’ ફિલ્મ એટલે બનાવી કે મારી સાથે જે વર્કર્સ સંકળાયેલા છે એ નવરા બેસે નહીં, એમને કામ મળે. બોલો, વર્કર્સ કલ્યાણકારી શેટ્ટીએ દોઢસો કરોડ રૂપરડી અને દર્શકોનો એના પરનો વિશ્વાસ એવી વાહિયાત ફિલ્મ પર સ્વાહા કર્યાં જેને કદાચ એણે પોતે ફરી જોવાની તસદી લેતા પહેલાં સો વખત વિચાર કરવો પડે. શેટ્ટીના કલ્યાણકાર્યમાં રણવીર સિંઘ, પૂજા હેગડે, જેકલીન ફર્નાન્ડિસ, મુરલી શર્મા, સંજય શર્મા વગેરે શાને જોડાયા હશે એ સમજી શકાય એવી વાત છે. એકનેય નહીં જ થયું હોય કે પૈસા કરતાં ગુણવત્તા અને દર્શકોનો ભરોસો વધારે કીમતી છે. વર્કર્સને ન્યાય કરવાના લૂલા બહાના સાથે પણ આવી ગુસ્તાખી વાજબી નથી. કદાચ એવા જ કોઈક આશય સાથે આ ‘ઇન્ડિયન પોલીસ ફોર્સ’ બની હોય, ભલું પૂછવું.

તોતિંગ બજેટ, મોટા સ્ટાર્સ અને ફાંકડું ઓટીટી પ્લેટફોર્મ – આ ત્રણનો સંગમ બહુ એક્સાઇટિંગ લાગે. મનમાં થાય કે આ સિરીઝ મોજ કરાવી દેશે. જોકે એવું દર વખતે થતું નથી. એના અનેક દાખલા આખી ઓનલાઇન દુનિયામાં અહીંતહીં વેરાયેલા છે

આ પણા મેકર્સને થયું છે શું? કેમ તેઓ એવી એવી સિરીઝ બનાવી રહ્યા છે જે ચકરાવે ચડાવી નાખવાની હદે નબળી હોય છે? વળી મેકર્સ કેવા, તો એવા જેમની સારી ફિલ્મો, શોઝથી આપણે એમના પર સમરકંદ બુખારા ઓવારી ગયા હોઈએ. જેમના માટે આપણે કહેતા ફરતા હોઈએ, ‘આ તો એની છેને, બેસ્ટ જ હશે, જોઈ લેજે.’ અને થઈ શું રહ્યું છે? સ્ટાર્સનાં પડીકાંમાં વીંટાળીને, પેકેજિંગનાં ગતકડાં પહેરાવીને મેકર્સ એવું કંઈક લાવવા (એક્ચ્યુઅલી, દર્શકોના માથે મારવા) માંડયા છે કે એમની સર્જનશક્તિ વિશે શંકાકુશંકાઓ થવા માંડે. વેરી બડ. બે-એક સિરીઝની વાત કરતા પહેલાં ૨૦૨૩ના થોડા શોઝની વાત કરીએ.

એ આખા વરસની સિરીઝ સૌથી વધુ વખણાયેલી સિરીઝની આપણે પહેલાં ચર્ચા કરી જ ગયા છીએ. ‘સ્કૂપ’, ‘રોકેટ બોય્ઝ’ સીઝન બે, ‘ધ રેલવેમેન’, ‘કોહરા’, ‘જ્યુબલી’, ‘ટ્રાયલ બાય ફાયર’, ‘ફર્ઝી’, ‘ધ નાઇટ મનેજર’ વગેરે એમાંની અમુક. ફિલ્મ કે સિરીઝ વિશે એવું પણ થાય કે પહેલી વાર જોતી વખતે થતી તાત્કાલિક લાગણી અને એમના વિશે બંધાતું મંતવ્ય સમય જતાં બદલાઈ જાય. સરિયામ નિષ્ફળ લેખાયેલી ફિલ્મો (અને સિરીઝ પણ) સમય વીત્યે એટલે જ કલ્ટ કે સીમાચિહ્ન સમાન બને છે. જેમ કે ‘લમ્હેં’, ‘મેરા નામ જોકર’, ‘કાગઝ કે ફૂલ’, ‘જાને ભી દો યારોં’, ‘સૂર્યવંશમ્’…
સિરીઝને પણ આ નિયમ લાગુ પડે. ગયા વરસની અનેક સિરીઝ મનમાં ઘુમરાય છે ત્યારે થાય કે એની પહેલાંના વરસમાં આવેલી અમુક નોંધપાત્ર સિરીઝ સામે એમની વિસાત નબળી રહી. અમુક જોકે ફર્સ્ટ વાચમાં પણ ગમી હતી. વિષયનું નાવીન્ય ‘ધ રેલવેમેન’માં હતું. ‘સ્કેમ ૨૦૦૩’ને ફર્સ્ટ સીઝનની સુપર સફળતાનું પીઠબળ હતું અને બીજી સીઝન પણ ગુણવત્તાની દ્રષ્ટિએ સમયનું રોકાણ વસૂલ કરનારી હતી. ‘જ્યુબલી’નું મેકિંગ ધ્યાનાકર્ષક હતું. બોલિવુડનાં પ્રારંભિક વરસોની એમાં ડોકિયું કરવાની મજા પડી હતી. ‘સ્કૂપ’ વાચેબલ હતી. ક્રાઇમ બેઝ્ડ ‘કોહરા’નો ઠહરાવ અને સુવિન્દર વિકીનો અભિનય જાનદાર હતા.