ઓડિયો ફોરમેટમાં ઓટીટી લગાતાર પ્રગતિ સાધી રહ્યાં છે. મજાની વાત એ પણ કે વિદેશીઓ કરતાં ભારતીયો શ્રવણાનંદમાં વધુ રુચિ લઈ રહ્યા છે અને સમય પણ વધુ ખર્ચી રહ્યા છે

ઓટીટી એટલે શું? સામાન્ય જવાબ છેઃ કંઈક ગમતીલું જોવું. થોડો અલગ જવાબ છેઃ કંઈક સરસ સાંભળવું. ક્યારેક ઘરમાં ટેલિવિઝન અને રેડિયો સાથેનું ટેપ રેકોર્ડર, એમ બે અલગ સાધન હતાં. આ બે સાધનો દર્શન અને શ્રવણનો આનંદ પીરસનારાં ખેરખાં હતાં. સમય સાથે ઓડિયો ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટનું સ્થાન મોબાઇલ, કોમ્પ્યુટર, ટેલિવિઝને લીધું. પહેલાં એવું પણ હતું કે દર્શન એટલે કંઈક જોવા માટેના વિકલ્પો આટલા ધોધમાર વરસતા નહોતા. એટલે લોકો શ્રવણને પણ પ્રાધાન્ય આપતા. આજે તો માત્ર ગીત સાંભળવા પણ લોકો યુટ્યુબ પર પહોંચી જાય છે. ગીત હોય ઓડિયો ફોરમેટમાં. એની વચ્ચે ઓટીટી પર અનેક એપ્સે પોતપોતાનું સ્થાન બનાવ્યું, જેનો ઉદ્દેશ માત્ર શ્રવણાનંદનો છે. આવી એપ્સ ધીમી પણ મક્કમ ગતિએ આગેકૂચ કરી રહી છે.

ઓડિયો ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ પણ વિડિયો જેટલાં અગત્યનાં છે. એમાં સાઉન્ડની ગુણવત્તા બહેતર મળે છે. એમાં સ્ટ્રીમિંંગ વખતે ઓછા ડેટાનો ખપ પડે છે. એના પર આંખો ખોડી રાખવાની ગરજ પડતી નથી. લવાજમ ભરીને અથવા અમુક કિસ્સામાં મફતમાં એમાં જાહેરાતોના આક્રમણ વિના નોન સ્ટોપ સંગીત માણી શકાય છે. ઓડિયો ઓટીટી માત્ર ગીત-સંગીત નહીં, બીજું ઘણું પીરસે છે. એટલે એમની મહત્તા વધી રહી છે. બેશક, ઓડિયો ઓટીટી ક્યારેય વિડિયો ઓટીટીનું સ્થાન લઈ શકે નહીં પણ એમ તો વિડિયો ઓટીટી પણ ઘણી વાતે ઓડિયો ઓટીટીની તોલે આવી શકે નહીં.

ઓડિયો ઓટીટીની સિચ્યુએશનની વાત કરીએ. પાછલાં ત્રણ વરસમાં આપણે ત્યાં એના વપરાશકર્તા વીસ-ત્રીસ કરોડ પહોંચ્યા છે! આંકડો મોટો છે. કોવિડકાળથી એના વિકાસની નક્કર શરૂઆત થઈ હતી જે આજ સુધી જારી છે.

ફિલ્મો કે સિરીઝ કરતાં વધારે રોકાણ છતાં ઓટીટી સ્પોર્ટ્સ ઇવેન્ટ્સ પાછળ દોડે છે. એના થકી હરીફો નવા દર્શકો અંકે કરવા તેઓ લડી રહ્યાં છે. ગણતરી એવી કે એકવાર દર્શકો ઓટીટી સાથે સંકળાય એટલે એમને મનોરંજનના બીજા વિકલ્પો તરફ વાળીને વિકસવું આસાન થાય છે

નજીકના ભૂતકાળની વાત છે. રિલાયન્સની કંપની વાયાકોમ ૧૮એ જિયો માટે રૂ. ૨૦,૫૦૦ કરોડ ચૂકવીને આઈપીએલ સ્ટ્રીમિંગના અધિકાર ખરીદ્યા હતા. પછી બીજા રૂ. ૪૫૦ કરોડ ચૂકવીને કંપનીએ ફૂટબોલ વર્લ્ડ કપના સ્ટ્રીમિંગના અધિકારો મેળવ્યા. એ ટુર્નામેન્ટ જિયો સિનેમા પર વિનામૂલ્યે સ્ટ્રીમ કરવામાં આવી. રમતગમતની શક્તિશાળી અને લોકપ્રિય ટુર્નામેન્ટ્સ માટે ચૂકવવામાં આવતી આવી રકમ ઘણાને ગંજાવર લાગી શકે છે. ૧૯૦૦ના દાયકામાં સેટેલાઇટ ચેનલ્સના આગમન સાથે પ્રસારણના અધિકારોની કિંમત કૂદકે ને ભૂસકે વધતી રહી છે. હવે ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ ઉમેરાયાં એટલે વાત ક્યાંની ક્યાં પહોંચી છે. જિયોએ, રિલાયન્સની રણનીતિ અનુસાર આ ક્ષેત્રમાં પણ ધડાકા બોલાવ્યા છે. એકલું જિયો નહીં, અન્ય કંપનીઓ પણ સ્પોર્ટ્સ ટુર્નામેન્ટ્સના અધિકાર મેળવવાની કટ્ટર સ્પર્ધામાં છે. આ પણ, એમ કહીએ તો ચાલે, કે શરૂઆત છે.

૨૦૧૯ના ક્રિકેટ વર્લ્ડ કપને ઓનલાઇન જોનારા દર્શકોની સંખ્યા અઢી અબજથી વધારે હતી. ફીફાની મેચ ઓનલાઇન જોનારા દર્શકો ૧.૧૫ અબજથી વધુ હતા. હમણાં વિમેન પ્રીમિયર લીગ ચાલી રહી છે. વાયાકોમ ૧૮એ એના અધિકાર પણ પાંચ વરસ માટે મેળવ્યા. એ માટે કંપનીએ રૂ. ૯૫૧ કરોડ ચૂકવ્યા. એના દર્શકોની સંખ્યા પુરુષોની આઈપીએલ કે ફીફા જેટલી કદાચ ના થાય, પણ કંપનીનું રોકાણ લાંબા ગાળાનું છે. સવાલ એકઝાટકે કરોડો દર્શકોને ખેંચી લાવવાનો છે.

ફિલ્મ કે વેબ સિરીઝને એકઝાટકે કરોડોની સંખ્યામાં દર્શકો લાવી શકે નહીં. આવા વિકલ્પ ઓટીટીની પ્રગતિની એક બાજુ છે. સ્પોર્ટ્સ એની બીજી અને ગણતરીપૂર્વકની બાજુ છે. સ્પોર્ટ્સ ટુર્નામેન્ટ્સના સ્ટ્રીમિંગ અધિકારો મોંઘા પડે તો પણ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સને એમાં સખત રસ પડે છે. એવું શા માટે એ જરા સમજી લઈએ.

• ભારતીય ભાષાઓ જ નહીં, ભાષાની બોલીઓ પણ વૈવિધ્યસભર છે. એક ટીવી શોમાં આવી બોલીઓને આવરી લેતું ઓટીટી પ્લેટફોર્મને ઝળક્યું અને એ સાથે પર સૌનું ધ્યાન એના પર ખેંચાયું.
• ઓટીટી પર દૂરદર્શનનો પ્રભાવ પણ વધવાનો છે. યાદ રહે,  દેશના ખૂણેખૂણે પહોંચવાની દૂરદર્શન જેવી તાકાત હજી અનેક ઓટીટી પાસે નથી.

સ્ટેજ નામના ઓટીટી પ્લેટફોર્મ વિશે હજી હમણાં સુધી દેશના બહુમતી લોકો ખાસ જાણતા નહોતા. શાર્ક ટેન્કમાં એના રોકાણકારો આવ્યા એ સાથે ચારેકોર એની ચર્ચા થવા માંડી છે. શક્ય છે એના પછી આ ઓટીટી પ્લેટફોર્મને ડાઉનલોડ પણ અસંખ્ય લોકોએ કર્યું હશે. હાલમાં આ ઓટીટી હરિયાણવી અને રાજસ્થાની ભાષાના દર્શકોને મનોરંજન પીરસે છે. આગળ એનું લક્ષ્ય દેશની અન્ય ભાષા અને બોલીઓને આવરી લેવાનું છે. એક ટકા ઇક્વિટી માટે એક કરોડ રૃપિયા સ્ટેજને મળ્યા એ વાત બતાવે છે કે આ ક્ષેત્રનું ભવિષ્ય ખરેખર કેટલું ઉજળું હશે.

એટલે તો ઓટીટીની દુનિયામાં અનેક નવી બાબતો નિરંતર આકાર લઈ રહી છે. એક પછી એક નવું પ્લેટફોર્મ તો આવી જ રહ્યું છે, એમના કાર્યક્રમોની તરેહ પણ વર્તમાન પ્લેટફોર્મથી જુદી હોય એના પ્રયાસો પણ જારી છે. એવી અમુક આકાર લઈ રહેલી બાબતોની ચર્ચા કરીએ.