ઇન્ટરનેટ પર એક અંગ્રેજી શબ્દપ્રયોગ કે ટર્મ છેઃ ઇગોસર્ફ. ઓક્સફર્ડ ડિક્શનરી પ્રમાણે આ અનઔપચારિક ક્રિયાપદનો અર્થ પોતાના વિશે ઇન્ટરનેટ પર શોધખોળ કરવી એવો થાય છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો વ્યક્તિ પોતે કેટલી પ્રસિદ્ધ છે, કેટલા લોકો એના વિશે જાણવાની ઉત્કંઠા ધરાવે છે, કેટલા એને ચાહે-વખોડે છે, એવા ઇન્ટરનેટિયાં ખાંખાંખોળા કરે એ ઇગોસર્ફ છે કે ઇગોસર્ફિંગ કરવું છે. આજે આપણી વ્યક્તિ નહીં, ગુજરાતી ભાષા-પ્રજા માટે ઓનલાઇન ઇગો સર્ફિંગ કરીએ.  ઇન્ટરનટનું ‘સમુદ્રમંથન’ કરતાં એ રત્નો શોધવાનો પ્રયત્ન કરીએ જેને જાણીને પોરસ ચડે.

ગરવી ભાષાની ગમતીલી વાતઃ ગુજરાતી પહેલાં આપણે એક પૂર્વી ઇરાની ભાષા બોલતા હતા. બ્રિટાનિકા અનુસાર ઇન્ડો-યુરોપિયન ભાષાઓમાં એક જૂથ ઇન્ડો-ઇરાનિયન ભાષાનું અને એ જૂથની સભ્ય છે આપણી ઇન્ડો-આર્યન ભાષા, ગુજરાતી. એનો વિકાસ બારમી સદીમાં શરૂ થયો હશે. આપણી ભાષા વિશે એ કહે છે કે એ મુખ્યત્વે બે રીતે બોલાય છે. એક છે ચુસ્તતાભરી તો બીજી છે તૂટકતૂટક બોલાતી ગુજરાતી. આ બેનો ફરક સમજવા સામાન્ય ગુજરાતીની અને પારસી ગુજરાતીના ઉચ્ચારણોનો ફરક મનમાં વિચારો, બસ, એમાં બધું આવી ગયું.

ક્યાંથી ક્યાં વસ્યા ગુજરાતીઃ એનસાયક્લોપીડિયાની નોંધ છે કે શ્વેત હુણ પરથી ઊતરી આવેલી પ્રજાને ગુજરાતી સંબોધન ગુજર (આ ગુજર એટલે શ્વેત હુણની એક શાખા) પરથી આવ્યું. ગુજરો આઠમી-નવમી સદીમાં જે ભૂમિ પર સર્વોપરી હતા એનો એક ભાગ આજે ગુજરાત છે. એનસાયક્લોપીડિયામાં એવી પણ નોંધ છે કે ગુજરના કંઈક પહેલાંથી ગુજરાતીનો ઇતિહાસ શરૂ થઈ ગયો હતો. પ્રાગઐતિહાસિક કાળમાં (ઇસવી સન પૂર્વે 2000માં) એનો પ્રારંભ થયો હતો. ગુજરાતીઓ એમની સંસ્કૃતિ હડપ્પન સંસ્કૃતિ સાથે વહેંચે છે. રહી વાત હાલના ગુજરાતની તો એની તવારીખ શરૂ થઈ ઇસવી સન 250 આસપાસ.

૨૦૧૯ અને ૨૦૨૩ વચ્ચે એક અધ્યાય સમાપ્ત થયો છે. સાથે શરૂઆત થઈ છે નવા પૂરું વળતર આપે એવા શોઝ માટે સજાગ થયા છે અધ્યાયની. ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ પહેલાં પ્રસ્થાપિત થવા મરણિયા હતાં. હવે એ સૌ ખર્ચનું

નવી ફિલ્મો અને સિરીઝ સૌ ઉત્સુકતાપૂર્વક ઓટીટી પર જુએ. ઘણા ક્લાસિક ફિલ્મો જોવા પણ તલસતા હોય. જાણીએ આવી પાંચ ફિલ્મોને ઓનલાઇન જોવાના વિકલ્પો

ફિલ્મો આવે અને જાય. અમુક એવી સાબિત થાય જેમને વારંવાર જોવાનું મન થાય. 1913માં રિલીઝ થયેલી પ્રથમ ભારતીય ફિલ્મ ‘રાજા હરિશચંદ્ર’ મૂંગી ફિલ્મ હતી. એણે સિનેમાની તેજતર્રાર પ્રગતિનાં દ્વાર ઉઘાડ્યાં હતાં. અરદેશર ઇરાની નિર્મિત-દિગ્દર્શિત ‘આલમ આરા’ 1931માં આવી. એ 124 મિનિટ એટલે લગભગ બે કલાકની હતી. પછી ફિલ્મોની લંબાઈ વધતી ગઈ. સમયાવધિની દ્રષ્ટિએ સૌથી લાંબી હિન્દી ફિલ્મ ‘તમસ’ (ટેલિવિઝન ફિલ્મ) 1988માં આવી. લંબાઈ 298 મિનિટ મતલબ ઓલમોસ્ટ પાંચ કલાક! મોટા પડદાની લાંબી ફિલ્મો ‘એલઓસી કારગિલ’ 255 મિનિટ તો ‘મેરા નામ જોકર’ 244 મિનિટની હતી. સમયનું ચક્ર વળી એ મુકામે છે જ્યાં ફિલ્મોની લંબાઈ, ‘આલમ આરા’ની જેમ, બેએક કલાક આસપાસ આવી છે.

ફિલ્મો, વેબ સિરીઝ, મ્યુઝિક, ટીવી શોઝના અતિરેકે મુશ્કેલી સર્જી છે. હવે એ સૌ આવે અને જાય છે પણ મન કે હૃદયમાં ભાગ્યે જ અવિચળ સ્થાન બનાવે છે. બે વરસ પહેલાંની ફિલ્મ કે ગીત આજે કોઈ જોતું કે ગણગણતું હોય એવું ઓછું બને છે. અંતાક્ષરી અને સહેલગાહમાં સૌથી વધુ જૂનાં અને એવરગ્રીન ગવાય છે. અરિજિતથી બાદશાહ સુધીના ગાયકો યુવાનોમાં લોકપ્રિય હોય પણ સમુહગાનમાં રફી, કિશોર, મુકેશ, લતા, આશા વગેરેનાં ગીતો વધુ ગવાય છે. અણર ગીતો અને સર્વોત્તમ ફિલ્મોનું અવિચળ સ્થાન છે. એમનું સ્મરણમાત્ર ઝણઝણાટી કરાવે છે. વાર્તા, રજૂઆત, અભિનય, નિર્માણ, દિગ્દર્શનના મોરચે ક્લાસિક ફિલ્મોમાં ખાસ હોય છે. નોસ્ટાલજિક વેલ્યુઝ પણ ખરી. ક્લાસિક ફિલ્મો ઓટીટી પર ખાસ પ્રમોટ થતી નથી. સૌને રસ છે તાજા માલના પ્રદર્શનમાં. ક્લાસિક ફિલ્મો ક્યાં જોવી એ ઝટ સમજાતું નથી. પાંચ ક્લાસિક ફિલ્મોની યાદી આ રહી, જેમને ઓનલાઇન જોઈ શકાય છે.

શોલેઃ જય અને વીરુની જોડી, નટખટ બસંતી. ક્રૂર ગબ્બર સિંઘ અને ગણતરીબાજ ઠાકુરથી નવી પેઢી પણ પરિચિત છે. ‘શોલે’એ ત્યારે બોક્સ ઓફિસ પર કમાયેલા રૂ. 35 કરોડ આજના રૂ. 980 કરોડ થાય. ટીવી, ઓટીટી, સેટેલાઇટ રાઇટ્સની આવક વિના. કહો કે ‘શોલે’ સામે ‘પઠાન’ની સફળતા મોળી છે. ત્યારે સિંગલ સ્ક્રીન હતી, મલ્ટીપ્લેક્સની મોંઘી ટિકિટો નહોતી. ત્યારે થિયેટરમાં ફિલ્મો જોવાનો ક્રેઝ નહોતો. છતાં, આવી સફળતા! ‘શોલે’ જોવા એમેઝોન પ્રાઇમ, યુટ્યુબ, એપલ ટીવી જેવા વિકલ્પો છે. એન્જોય.

પ્યાસાઃ ગુરુદત્તનું સાચું નામ વસંતકુમાર પદુકોણ. તેમના ડિરેક્ટર બનવા પાછળ રસપ્રદ કિસ્સો હતો. ગુરુદત્તને ડિરેક્ટર તરીકે પ્રથમ તક સુપરસ્ટાર દેવ આનંદે આપી હતી. ગોઠવણ એવી હતી કે ગુરુદત્તના દિગ્દર્શનમાં હીરો દેવ રહે અને દેવના નિર્માણમાં ડિરેક્ટર ગુરુદત્ત રહે. બેઉએ ‘બાઝી’, ‘જાલ’, ‘સીઆઈડી’ જેવી યાદગાર ફિલ્મો આપી. પછી વિચારભેદ થયો. ગુરુદત્ત અભિનેતા પણ હતા. 1957ની પ્યાસામાં તેમની ઇચ્છા દિલીપ કુમારને લેવાની હતી. જોકે ડોક્ટરે દિલીપ કુમારને ત્યારે હળવીફુલ ફિલ્મો કરવાની સલાહ આપી હતી. ‘પ્યાસા’માં ગુરુદત્ત જાતે હીરો બન્યા. એ વિશ્વની શ્રેષ્ઠ ફિલ્મોની યાદીમાં સ્થાન પામી. અગણિત નવા ડિરેક્ટર્સ ગુરુદત્તની ફિલ્મોથી ઘણું શીખ્યા છે. કળાત્મકતા અને વેપાર બેઉનો સમન્વય કરવાની ગુરુચાવી ‘પ્યાસા’ ગણાય છે. એનું સંગીત પણ વિશ્વના ઓલ ટાઇમ ગ્રેટ ફિલ્મ સંગીતમાં આવે છે. ‘પ્યાસા’ માણો યુટ્યુબ. એમેઝોન પ્રાઇમ, ઝેન્ગા ટીવી, એરટેલ એક્સ્ટ્રીમ અને અન્ય પ્લેટફોર્મ્સ પર.

હિન્દી ફિલ્મો સામે દક્ષિણ ભારતથી ઊભા થયેલા પડકારથી હિન્દી ફિલ્મના ચાહકો ચિંતામાં છે. આપણે વાત કરીએ બોલિવુડના એક મજાના પાસાની. એ છે એની વૈશ્વિક લોકપ્રિયતા. એવા એવા દેશોમાં આપણી હિન્દી ફિલ્મો લોકોનાં દિલ પર રાજ કરે છે કે આપણને પણ થાય કે કયા બાત હૈ 

તમે ગંગુબાઈ કાઠિયાવાડી જોઈ? જોઈ જ હશે. ના જોઈ હોય તો થાઇલેન્ડના લોકોથી પ્રેરણા મેળવો. થાઇલેન્ડમાં આ ફિલ્મ નેટફ્લિક્સ પર રિલીઝ થયા પછી તરખાટ મચ્યો. કેવો તરખાટ? પચીસમી એપ્રિલે ફિલ્મ સ્ટ્રીમ થવા માંડી. પછીના અઠવાડિયે એણે ટોપ ટેન ફિલ્મોની યાદીમાં સાતમું સ્થાન મેળવી લીધું. વાત એટલેથી અટકી નહીં. પછી એ બની થાઇલેન્ડમાં નેટફ્લિક્સની નંબર વન ફિલ્મ. ત્યાં સોશિયલ મીડિયામાં પણ ફિલ્મે તરખાટ મચાવ્યો છે. એવો કે બસો કરોડ વિડિયોઝમાં ગંગુબાઈ હેશટેગનો ઉપયોગ થયો છે! ફિલ્મ સંબંધિત હજારો વિડિયો, રીલસ, મીમ્સ બન્યાં એ છોગામાં! આ લખાય છે ત્યારે સાત અઠવાડિયાં પછી પણ ગંગુબાઈ ટોપ ટેનની યાદીમાં સજ્જડપણે ચોંટેલી છે.

બોલિવુડની છેલ્લા થોડા સમયથી માઠી દશા બેઠી છે. પ્રોમિસિંગ (જયેશભાઈ જોરદાર) અને ખર્ચાળ (સમ્રાટ પૃથ્વીરાજ) ફિલ્મોનું દર્શકો (બોક્સ ઓફિસ પર) નિર્દયતાથી કાસળ કાઢી રહ્યા છે. આવા અપશુકનિયાળ સમયે સારી વાતથી ટાઢક વળે. એટલે વાત કરીએ બોલિવુડના વૈશ્વિક પ્રભાવની. હિન્દી ફિલ્મોનો અનેક દેશોમાં વિશાળ ચાહકવર્ગ છે. એવા દેશોની યાદીમાં થાઇલેન્ડ પણ સ્થાન જમાવી રહ્યું છે. એટલે વાત કરી ગંગુબાઈની. હવે વાત કરીએ અન્ય દેશોની.

રશિયામાં રાજ કપૂર બેહદ લોકપ્રિય એ જાણીતી વાત. અમેરિકામાં, બ્રિટનમાં, મિડલ ઇસ્ટમાં પણ આપણી (હિન્દી, દક્ષિણ ભારતીય) ફિલ્મો ખાસ્સી જોવાય છે એ સૌને ખબર છે. પાકિસ્તાન ભારતીય ફિલ્મો દર્શાવે તો ત્યાં બોલિવુડ ડંકો વગાડે છે એ પણ ખબર છે. મલેશિયા જેવા દેશોમાં મૂળ ભારતીય અથવા ત્યાં જઈ વસેલા ભારતીયોની સારી વસતિ, તેથી ત્યાં પણ આપણી ફિલ્મોની બોલબાલા છે. આપણે એવા દેશોની, સ્ટાર્સની, ફિલ્મોની વાત કરીએ જેને જાણીને મજા મજાની ફીલિંગથી હૈયું છલકાઈ જાય.

અફઘાનિસ્તાન: અફઘાનિસ્તાનમાં બોલિવુડની લોકપ્રિયતા કાબુલીવાલાના વખતથી. અમિતાભ બચ્ચન, શાહરુખ ખાન, એશ્વર્યા રાય, મિથુન ચક્રવર્તી સહિતનાં  સિતારાના જબ્બર ચાહકો છે અફઘાની. બિગ બી અને મિથુનની અન્યાય સામેના જંગની, 2000ની સાલ પહેલાંની અનેક ફિલ્મો ત્યાં અપાર લોકપ્રિય છે. આપણી જેમ ત્યાંની પ્રજા પણ અન્યાય, દમન, ભ્રષ્ટાચારથી ત્રસ્ત છે. મઝાર-એ-શરીફ, કાબુલ અને કંદહારમાં શૂટ થયેલી અમિતાભની ખુદા ગવાહ કાબુલનાં થિયેટર્સમાં દસ અઠવાડિયાં હાઉસ ફુલ હતી. આજે પણ એ ફિલ્મ ત્યાં સખત લોકપ્રિય છે. 24 ફેબ્રુઆરી 2018એ શ્રીદેવીનું આકસ્મિક અવસાન થયા પછી અસંખ્ય શોકસંદેશા અફઘાનિસ્તાનથી ઇન્ટરનેટ પર વહ્યા હતા. તાલિબાનના શાસનમાં સિચ્યુએશન બગડી એ બેડ લક છતાં અત્યારે પણ અફઘાનીઓ ચોરીછૂપીથી હિન્દી ફિલ્મો માણે છે. અરે હા, આપણા ઘણા સ્ટાર્સનાં મૂળ આ પાડોશી દેશમાં છે. સલમાન ખાન, સંજય અને ફિરોઝ ખાન, કાદર ખાન, સેલિના જેટલી અને બીજાં પણ.

• ભારતીય ભાષાઓ જ નહીં, ભાષાની બોલીઓ પણ વૈવિધ્યસભર છે. એક ટીવી શોમાં આવી બોલીઓને આવરી લેતું ઓટીટી પ્લેટફોર્મને ઝળક્યું અને એ સાથે પર સૌનું ધ્યાન એના પર ખેંચાયું.
• ઓટીટી પર દૂરદર્શનનો પ્રભાવ પણ વધવાનો છે. યાદ રહે,  દેશના ખૂણેખૂણે પહોંચવાની દૂરદર્શન જેવી તાકાત હજી અનેક ઓટીટી પાસે નથી.

સ્ટેજ નામના ઓટીટી પ્લેટફોર્મ વિશે હજી હમણાં સુધી દેશના બહુમતી લોકો ખાસ જાણતા નહોતા. શાર્ક ટેન્કમાં એના રોકાણકારો આવ્યા એ સાથે ચારેકોર એની ચર્ચા થવા માંડી છે. શક્ય છે એના પછી આ ઓટીટી પ્લેટફોર્મને ડાઉનલોડ પણ અસંખ્ય લોકોએ કર્યું હશે. હાલમાં આ ઓટીટી હરિયાણવી અને રાજસ્થાની ભાષાના દર્શકોને મનોરંજન પીરસે છે. આગળ એનું લક્ષ્ય દેશની અન્ય ભાષા અને બોલીઓને આવરી લેવાનું છે. એક ટકા ઇક્વિટી માટે એક કરોડ રૃપિયા સ્ટેજને મળ્યા એ વાત બતાવે છે કે આ ક્ષેત્રનું ભવિષ્ય ખરેખર કેટલું ઉજળું હશે.

એટલે તો ઓટીટીની દુનિયામાં અનેક નવી બાબતો નિરંતર આકાર લઈ રહી છે. એક પછી એક નવું પ્લેટફોર્મ તો આવી જ રહ્યું છે, એમના કાર્યક્રમોની તરેહ પણ વર્તમાન પ્લેટફોર્મથી જુદી હોય એના પ્રયાસો પણ જારી છે. એવી અમુક આકાર લઈ રહેલી બાબતોની ચર્ચા કરીએ.