લોકો કેવા કેવી વિડિયોથી, કેવી કેવી કિસ્મતથી ઇન્ટરનેટ સ્ટાર બની શકે એનું કાંઈ કહેવાય નહીં. એમેઝોનથી એમએક્સ સૌ ફિલ્મો, વેબ સિરીઝ વચ્ચે ટૂંકા વિડિયોને સિરિયસલી લે છે. કારણ એટલું જ કે એની બજાર એવી ફાટી છે કે વાત ના પૂછો

 

મુંબઈની લોકલ ટ્રેન અને માણાવદરથી મહેસાણા જતી જીએસઆરટીસીની બસમાં સામ્યતા શી છે? બેઉમાં અઢળક પ્રવાસીઓ એમના મોબાઇલમાં જબ્બર ઓતપ્રોત હોય છે. બચ્ચા હો યા બુઢા. ભારતીયો રોજ સરેરાશ 38 મિનિટ જેટલો સમય રીલ્સ અને શોર્ટ્સ જોવામાં ખર્ચી રહ્યા છે. આવું હોય એટલે આવાં દ્રશ્યો સર્વત્ર હોય. નિષ્ણાતોની ધારણા મુજબ 2025 સુધીમાં 60 કરોડ ભારતીયો (સ્માર્ટફોન વાપરતા આપણામાંના 67% લોકો હોં) ટૂંકી અવધિના વિડિયોઝના પાક્કા અને પૂરેપૂરા એક્ટિવ યુઝર્સ થઈ જવાના છે. આમ તો આવું થવમાં બાકી પણ શું છે હવે? આટઆટલી પ્રચંડ સંખ્યામાં લોકો જે પ્રવૃત્તિમાં ડૂબે એના લીધે એ પ્રવૃત્તિ ગંજાવર વેપાર બની જાય. દર્શકોના આ વિડિયોપ્રેમને લીધે 2030 સુધીમાં આ ઉદ્યોગનું મૂલ્ય 19 બિલિયન અમેરિકન ડોલર આંબી જવાનું. આપણા ચલણમાં એ થાય આશરે 15,66,46,45,00,000 રૂપિયા. આ ઉદ્યોગને નામ મળ્યું છે ક્રિએટર્સ ઇકોનોમી.

કોઈક રાક્ષસની જેમ દિવસે ના વધે એટલો રાતે અને રાતે ના વધે એટલો દિવસે આ ઉદ્યોગ વિકસી રહ્યો છે. બોલે તો, ઓનલાઇન કમાવાની તકે સૌને બઘવાવી નાખ્યા છે. ચૌરે ને ચોટે એણે શોર્ટ્સ અને રીલ્સ બનાવનારા ઊભા કર્યા છે. એમાંના અમુક ઝાઝા નસીબવાળા છે. સાવ અનાયાસે એમના વિડિયોઝ ગામ, શહેર, રાજ્ય અને દેશની સરહદો આળંગીને અપરંપાર દર્શકો સુધી પહોંચી ગયા. અમુક એવા પણ છે જેમના વિડિયો બીજા કોઈકે અપલોડ કર્યા અને લાગી લોટરી. એકવાર લોટરી લાગી પછી સ્ટાર બનનારા સફાળા બેઠા થયા અને વિચારવા માંડ્યા, “લે! આ તો માળું મોઢું ખોલ્યું ને પતાસું પડ્યું. હવે કાંઈક કરવું પડશે.”

એ સાથે એમણે અથવા એમના લાગતાવળગતાઓએ આદરી મહેનત. લક્ષ્ય એક જઃ ઇન્ટરનેટ સેન્સેશન થનારને સ્ટાર બનાવો અને આવક ઊભી કરો. એનાં ઉદાહરણ આખી દુનિયામાં છે. અન્યથા જેમને કદાચ કોઈ ક્યારેય ઓળખતા ના હોત એવા આ નસીબના બળિયા સ્ટાર્સ વાઇરલ વિડિયોઝથી ધનાઢ્ય પણ થયા છે.

ક્યારેક કહેવાતું કે સ્પોર્ટ્સની ફિલ્મો ભારતમાં ના ચાલે, અને રિયાલિટી શો આપણે ત્યાં કોઈ ના જુએ. હવે એવી સ્થિતિ છે કે વિષય અવે પ્રકાર ગમે તે હોય, સારી રીતે બનેલી ફિલ્મ, સિરિયલ કે વેબ સિરીઝ, લોકો માણવાના જ. ઓટીટી પર ધ્યાન ખેંચનારા એજ્યુકેશન આધારિત શોઝ એની ખાતરી છે

કોવિડ પહેલાંનો સમય હતો. ઓટીટી હજી એવી જમાવટ કરી શક્યાં નહોતાં જેવી આજે છે. એમાં 2019માં ટીવીએફે ‘કોટા ફેક્ટરી’ નામની એક વેબ સિરીઝ ઓનલાઇન મૂકી. રાજસ્થાનના કોટા શહેરની ખ્યાતિ અને કુખ્યાતિથી દેશ પહેલેથી પરિચિત હતો. ખ્યાતિ એ કે દેશમાં કોઈ એક શહેરમાં (શહેર પણ શું, ટાઉન કહો, જેની વસતિ સવા લાખથી ઓછી છે) સૌથી વધુ સંખ્યામાં આઈઆઈટીની જી અને નીતની પરીક્ષા, યુપીએસસી વગેરેની પરીક્ષા માટેના કોચિંગ ક્લાસ ધમધમે છે. કુખ્યાતિ એટલે ત્યાં ઘટતી વિદ્યાર્થીની આત્મહત્યા કે અઘટિત પગલું ભરવાની ઘટનાઓ, કે ત્યાં થતા ડ્રગ્સ વગેરેના કાંડ.
કોટા શહેરના એ ક્લાસેસને કેન્દ્રસ્થાને રાખી ‘કોટા ફેક્ટરી’ નામની વેબ સિરીઝ બની. વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકો એમાં મુખ્ય કિરદાર. ટીવીએફના એક હિસ્સા એવા જીતેન્દ્ર કુમાર એમાં શિક્ષકના પાત્રમાં હતા. અહસાસ ચનાના, આલમ ખાન, રંજન રાજ, રેવતી પિલ્લઈ, ઉર્વી સિંઘ સહિતનાં યુવા પણ એમાં હતાં. સિરીઝ એટલી વ્યવસ્થિત હતી કે એને અઢળક ચાહકો મળ્યા. ઓટીટીના કોઈ શોની સફળતામાં ચાવીરૂપ ભૂમિકા ભજવતી નવી પેઢીને એ ખાસ્સી ગમી. કારણ એમાં કોચિંગ ક્લાસની લાઇફ, એનું સંચાલન વગેરેનું એકદમ બિલિવેબલ પ્રેઝન્ટેશન હતું. બીજું કારણ જીતેન્દ્ર કુમારના શિક્ષક તરીકેના અભિનયે સૌનાં મન મોહી લીધાં.

સૌરભ ખન્નાના આ સર્જને રાઘવ સુબ્બુના દિગ્દર્શનમાં મેળવેલી સફળતા એવી નોધપાત્ર રહી કે યુટ્યુબ પર એ આવી એ પછી નેટફ્લિક્સે એને હસ્તગત કરી. ત્યાં નહીં અટકતા નેટફ્લિક્સે સિરીઝની બીજી સીઝનને પણ લીલી ઝંડી આપી. શિક્ષણને કેન્દ્રમાં રાખીને બનતી સિરીઝ માટે એણે નવી દિશા ઉઘાડી આપી. જેમ ક્યારેક લગાનની મોટ્ટી સફળતાએ સ્પોર્ટ્સ આધારિત ફિલ્મો ચાલી શકે છે એ સિદ્ધ કર્યું હતું એમ.

એમેઝોન મિની ટીવી પર, છ એપિસોડની એક સિરીઝ નામે ‘ફિઝિક્સવાલા’ થોડા સમય પહેલાં આવી. એનો વિષય આ નામે જ ચાલતા અને હવે નેશનલ બ્રાન્ડ બનેલી કોચિંગ ક્લાસના પ્રમોટર અલખ પાંડે અને ક્લાસની શરૂઆતથી બ્રાન્ડ બનવા સુધીની વાત માંડે છે. આ શોને મિશ્ર પ્રતિસાદ મળ્યો છે. એક તો દર્શકોને એમ લાગ્યું છે કે આ શું અલખ સર હોવા છતાં જ્યારે હોય ત્યારે ગુસ્સામાં હોય છે અને કેવું વર્તે છે. વળી એમની બહેનના પાત્ર વિશે પણ લોકોના મતમતાંતરો છે. છતાં એટલું જરૂર કહી શકાય કે આ શો પણ શિક્ષણની દુનિયાને લોકો સમક્ષ લાવ્યો છે.

એક આડવાત એ કરવી રહી કે શિક્ષણ વિશેની સિરીઝ બનાવવાના મામલે ટીવીએફ નામની કંપનીએ બાજી મારી છે. આ કંપનીએ ‘એન્જિનિયરિંગ ગર્લ્સ’, ‘લાખોં મેં એક’, ‘એસ્પિરન્ટ્સ’ અને બીજી પણ શિક્ષણાધારિત વેબ સિરીઝ બનાવી છે. આ બધી લગભગ એવરેજથી સારી રહી છે અથવા સફળ રહી છે. ‘એસ્પિરન્ટ્સ’ એમાં નોખી તરી આવે છે. એનો વિષય હતો આઈએએસ કોચિંગનો. 2021માં એ સિરીઝ આવી હતી. વાત ત્રણ મિત્રોની હતી, નામે અભિલાષ, ગૌરી અને એસકે ઉર્ફે શઅવેત કેતુની. ત્રણેય આઈએએસ અધિકારી બનવા યુપીએસસીની પરીક્ષા ઉતીર્ણ કરવા થનગને છે. ત્રણેય માટે આઈએએસ પરીક્ષામાં સફળ થવાનો છેલ્લો અવસર છે કારણ આ પહેલાં બબ્બે વખતે તેઓ પરીક્ષામાં નાપાસ થયાં છે. ત્રણેય કોટામાં જ ભણે છે અને વાર્તામાં એમનાં અંગત જીવન, પરિવાર વગેરે બધું આવરી લેવામાં આવ્યું છે. નવીન ક્તૂરિયા, શિવાંકિત સિંઘ, અભિલાષ થેપ્લિયાલ, સની હિંદુજા અને નમિતા દુબે એમાં મુખ્ય પાત્રોમાં હતાં. એસ્પિરન્ટ્સે દર્શકોને એવા આકર્ષ્યા કે જેમણે સિરીઝ જોઈ એમણે બીજાને કહ્યું, “લે! એસ્પિરન્ટ્સ નથી જોઈ?! હદ કહેવાય!” બસ, એના લીધે એ પહોંચી અસંખ્ય દર્શકો સુધી.

ઓડિયો ફોરમેટમાં ઓટીટી લગાતાર પ્રગતિ સાધી રહ્યાં છે. મજાની વાત એ પણ કે વિદેશીઓ કરતાં ભારતીયો શ્રવણાનંદમાં વધુ રુચિ લઈ રહ્યા છે અને સમય પણ વધુ ખર્ચી રહ્યા છે

ઓટીટી એટલે શું? સામાન્ય જવાબ છેઃ કંઈક ગમતીલું જોવું. થોડો અલગ જવાબ છેઃ કંઈક સરસ સાંભળવું. ક્યારેક ઘરમાં ટેલિવિઝન અને રેડિયો સાથેનું ટેપ રેકોર્ડર, એમ બે અલગ સાધન હતાં. આ બે સાધનો દર્શન અને શ્રવણનો આનંદ પીરસનારાં ખેરખાં હતાં. સમય સાથે ઓડિયો ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટનું સ્થાન મોબાઇલ, કોમ્પ્યુટર, ટેલિવિઝને લીધું. પહેલાં એવું પણ હતું કે દર્શન એટલે કંઈક જોવા માટેના વિકલ્પો આટલા ધોધમાર વરસતા નહોતા. એટલે લોકો શ્રવણને પણ પ્રાધાન્ય આપતા. આજે તો માત્ર ગીત સાંભળવા પણ લોકો યુટ્યુબ પર પહોંચી જાય છે. ગીત હોય ઓડિયો ફોરમેટમાં. એની વચ્ચે ઓટીટી પર અનેક એપ્સે પોતપોતાનું સ્થાન બનાવ્યું, જેનો ઉદ્દેશ માત્ર શ્રવણાનંદનો છે. આવી એપ્સ ધીમી પણ મક્કમ ગતિએ આગેકૂચ કરી રહી છે.

ઓડિયો ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ પણ વિડિયો જેટલાં અગત્યનાં છે. એમાં સાઉન્ડની ગુણવત્તા બહેતર મળે છે. એમાં સ્ટ્રીમિંંગ વખતે ઓછા ડેટાનો ખપ પડે છે. એના પર આંખો ખોડી રાખવાની ગરજ પડતી નથી. લવાજમ ભરીને અથવા અમુક કિસ્સામાં મફતમાં એમાં જાહેરાતોના આક્રમણ વિના નોન સ્ટોપ સંગીત માણી શકાય છે. ઓડિયો ઓટીટી માત્ર ગીત-સંગીત નહીં, બીજું ઘણું પીરસે છે. એટલે એમની મહત્તા વધી રહી છે. બેશક, ઓડિયો ઓટીટી ક્યારેય વિડિયો ઓટીટીનું સ્થાન લઈ શકે નહીં પણ એમ તો વિડિયો ઓટીટી પણ ઘણી વાતે ઓડિયો ઓટીટીની તોલે આવી શકે નહીં.

ઓડિયો ઓટીટીની સિચ્યુએશનની વાત કરીએ. પાછલાં ત્રણ વરસમાં આપણે ત્યાં એના વપરાશકર્તા વીસ-ત્રીસ કરોડ પહોંચ્યા છે! આંકડો મોટો છે. કોવિડકાળથી એના વિકાસની નક્કર શરૂઆત થઈ હતી જે આજ સુધી જારી છે.

ઘણાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સમાં અકાઉન્ટ ખોલાવવું, પૈસા ભરવા, ટ્રેક રાખવો એના કરતાં એક અકાઉન્ટથી અનેક ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ માણવાં વધારે માફક આવે. એગ્રિગેટર કંપનીઓ આ કામ કરે છે. એગ્રિગેટર્સની સેવા ઓટીટી વિશ્વનું ભવિષ્ય છે

હાથમાં રિમોટ હોય. ફુરસદ હોય. ઓટીટી જોવાની તાલાવેલી હોય. ત્યારે મૂંઝવણ એ થઈ શકે કે શું જોવું? સરેરાશ વ્યક્તિ શું જોવું એ નક્કી કરવામાં આશરે ખાસ્સો સમય કાઢી નાખે છે. બીજી મૂંઝવણ કે જે જોવું હોય એ કયા ઓટીટી પ્લેટફોર્મ પર છે. પછી એ પણ વિચારવાનું કે જોવું છે એ ફલાણા ઓટીટી પર છે તો ખરું પણ એ પ્લેટફોર્મનું સબસ્ક્રિપ્શન લીધું છે કે નહીં. નથી લીધું તો ભરો પૈસા, બનાવો અકાઉન્ટ, કરો મહેનત.

એક પછી એક નવાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ આવી રહ્યાં છે ત્યારે યુઝર્સ માટે કેટલાં લવાજમ ભરવાં, કેટલાં ખાતાં મેનેજ કરવાં એ મોટી મુશ્કેલી છે. ઓટાટી પાછળ સામાન્ય માણસનો થઈ રહેલો ખર્ચ પણ વધવા માંડ્યો છે. વિવિધ પ્લેટફોર્મ્સ પર અકાઉન્ટ બનાવ્યા પછી એમનો ટ્રેક રેકોર્ડ રાખવો પણ કડાકૂૂટ છે. આ બધાંથી આપણને બચાવી શકે છે એગ્રિગેટરની સેવા.

એગ્રિગેટર એટલે એવું પ્લેટફોર્મ જે એક અકાઉન્ટમાં અનેક ઓટીટી સેવા પૂરી પાડે. ઘડીકમાં પ્રાઇમ વિડિયો, ઘડીકમાં નેટફ્લિક્સ, એમએક્સ પ્લેયર, ઘડીકમાં ઝીફાઇવ એમ ગોળગોળ ફરવાની ઝંઝટથી જે આપણને બચાવે. બસ એક પ્લેટફોર્મ, એક લવાજમ અને અનેક ચોઇસ. આવું કરવા એગ્રિગેટર વિવિધ ઓટીટી સાથે હાથ મિલાવીને એમની સેવા પોતાના પ્લેટફોર્મ પર મૂકી દે છે. પછી એ કાં તો પોતે સિંગલ લવાજમ લઈને એ ઓટીટી જોવાની સગવડ પૂરી પાડે, કાં પછી જે તે લવાજમ પોતાને ત્યાંથી સીધા ભરવાની સગવડ કરી આપે.

ઓટીટી પ્લેટફોર્મ અને એગ્રિગેટર વચ્ચેના કરારને લીધે યુઝરને ઘણા લાભ મળે છે. પહેલો લાભ, ઉપર જણાવ્યું તેમ, અનેક ખાતાં ખોલવાં અને મેનેજ કરવાની ઝંઝટમાંથી મળતી મુક્તિ છે. બીજો લાભ વિવિધ લવાજમ પાછળ એકંદરે થતા ખર્ચ કરતાં ઓછો ખર્ચ થવાની શક્યતા છે. એગ્રિગેટર કંપનીઓ રિડિસ્ટ્રિબ્યુટર તરીકે પણ ઓળખાય છે.

સરળ શબ્દોમાં સમજવા ઉદાહરણ – કિરાણાની નાનકડી દુકાન અને નવા જમાનાના સુપર સ્ટોરનું લઈએ. સુપર સ્ટોરમાં અનાજ-કરિયાણા ઉપરાંત અનેક ચીજો ખરીદી શકાય. એના માટે દુકાને દુકાને ફરવાની જરૂર રહેતી નથી. એગ્રિગેટર્સ ઓટીટીના સુપર સ્ટોર્સ છે એમ સમજી લો. તેઓ અનેક ઓટીટીને એક એપ કે પ્લેટફોર્મ પર લાવીને મૂકી દે છે. પછી એ બધાંનાં લવાજમ પોતાના પ્લેટફોર્મ પર ભરવાની સગવડ કરી આપે છે. એમાં ડિસ્કાઉન્ટ પણ લાવી આપે છે. ગ્રાહકને ખાતું બનાવ્યા પછી એક કે વધારે ઓટીટીના વપરાશમાં જો કોઈ અડચણ પડે તો એનું નિવારણ પણ એ શોધી આપે છે.

ઓટીટી પ્લેટફોર્મ આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (હવે આ કમાલથી સૌ થોડેઘણે અંશે પરિચિત છે) થકી દર્શકની પસંદ કે નાપસંદની નાડ પારખતાં હોય છે. દર્શકે પહેલાં શું જોયું હતું એના આધારે એ એક યાદી બનાવીને એમને હવે શું જોઈ શકાય એની ભલામણ કરતાં હોય છે. કોમેડી જોનારને એ કોમેડીના અને થ્રિલર જોનારને થ્રિલરના વિકલ્પો દર્શાવે છે. એગ્રિગેટર પણ આ કામ કરે છે અને કદાચ વધારે સારી રીતે કરે છે. એગ્રિગેટર પાસે યુઝરે એક કરતાં વધારે ઓટીટી પર શું જોયું એનો ડેટા હોય છે. એના આધારે એ રિકમેન્ડેશન કે ભલામણ વધુ સારી રીતે કરી શકે છે.

તમે પૂછશો વિશ્વસનીય એગ્રિગેટર્સ કયા? જવાબમાં કહી શકાય કે ટોચની કંપનીઓમાંથી વિકલ્પ શોધો. એમેઝોનના પ્રાઇમ, એરટેલ, ટાટા પ્લે બિન્જ, જિયો વગેરે સહિતની જે કંપનીઓ પ્રસ્થાપિત છે એ આ મોરચે કાર્યરત છે. એમેઝોને આઠેક મહિના પહેલાં અન્ય ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સના કોન્ટેન્ટને પોતાના પ્લેટફોર્મ પર ઉપબલ્ધ કરાવવાની સેવા શરૂ કરી હતી. પ્રાઇમ વિડિયો એપથી સીધા અન્ય ઓટીટીમાં જવાની સગવડ એ પૂરી પાડે છે. અન્ય કોઈ ઓટીટીનું લવાજમ ભરવાનું હોય તો એ પણ સીધું ભરી શકાય છે. અમુકમાં ડિસ્કાઉન્ટ મળે છે. ટાટા પ્લે બિન્જમાં પણ અનેક ઓટીટી માણવાની વ્યવસ્થા છે. ગયા વરસે લૉન્ચ થયેલી એની સેવામાં એ સમયે 17  પ્લેટફોર્મ્સ હતા અને હવે 26 છે.

જિયો અને એરટેલ પણ એગ્રિગેટર છે. જેઓ પાસે એનું કનેક્શન હોય તેમને આ ચોઈસ મળે છે. જિયો સૌથી વધુ ટીવી ચેનલ્સ એક જ જગ્યાએ માણવાની ચોઇસ પણ ધરાવે છે. એરટેલ પણ એવી જ કામગીરી કરે છે. આ બેમાંથી કોઈ પણ કંપનીનું જેમનું અકાઉન્ટ હોય છે એમણે આ સેવા વાપરી હશે. બસ, કદાચ એ ખ્યાલ ના હોય કે એ શક્ય થાય છે એમની એગ્રિગેટર તરીકેની ભૂમિકાથી.

એક ફિલ્મ કે વેબ સિરીઝને સફળ થવાને ઘણાં પરિબળોનો સાથ મળતો હોય છે. એમાંનો એક છે વિવાદ કે હોબાળો. ક્યારેક એ આપોઆપ પ્રગટે છે તો ક્યારેક પેટ ચોળીને શૂળ ઊભું કરવામાં આવે છે