ટેલિવિઝનની જેમ ઓટીટી પર પણ ક્રિકેટ થકી આધિપત્ય સ્થાપવા પ્લેટફોર્મ્સ મરણિયાં થયાં છે. એનાં ટેમ્પરરી તગડાં પરિણામ બેશક મળી રહ્યાં છે. લાંબા ગાળે જોકે આ રણનીતિ બિલકુલ ચાલવાની નથી

આઈપીએલ વખતે દર્શકને અલગ અલગ એન્ગલથી મેચ જોવાની સગવડ આપવામાં આવી હતી. ફાઇવ-જી અને ભવિષ્યમાં સિક્સ-જીને લીધે ઓટીટી સ્ટ્રીમિંગ સતત બહેતર થતું રહેવાનું છે

હતી એ બસ એક મેચ અને એને ઓટીટી પર જોવા ઉમટયા ચાર કરોડ ને ત્રીસ લાખ લોકો. દિવસ હતો ૧૪ ઓક્ટોબરનો. ટુર્નામેન્ટ હતી આઈસીસીની પુરુષોની હાલમાં જમાવટ કરી રહેલી ક્રિકેટ વર્લ્ડ કપની. એના એક અઠવાડિયા પહેલાં, આ ટુર્નામેન્ટની ભારત વિરુદ્ધ પાકિસ્તાનની મેચ વખતે ઓટીટી પર મેચ જોનારાની સંખ્યા હતી સાડાત્રણ કરોડની.

ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટારે પાછલા નવેક મહિનાના ગાળામાં બે કરોડ જેટલા સબસ્ક્રાઇબર્સ ગુમાવ્યા હતા. એ પછી એણે સેટ કરેલા આ રેકોર્ડ્સ બહુ મહત્ત્વ રાખે છે. આ ઓટીટીએ સબસ્ક્રાઇબર્સ એટલે ગુમાવ્યા હતા કે જિયો સિનેમાએ ક્રિકેટના ગઢમાં પોતાના આગમનની છડી પોકારી હતી. આવતાવેંત એણે આઈપીએલ ટીટ્વેન્ટી ટુર્નામેન્ટ મફતમાં સ્ટ્રીમ કરી હતી. એમાં એવું ઝાડું માર્યું એણે કે ઓટીટીના વેપારમાં થાળે પડેલા અને થાળે પડવા મરણિયા થયેલા સૌ દિગ્મુઢ થઈ ગયા હતા.

ક્રિકેટના પ્રભાવની આ તાકાત છે. એક જમાનામાં ટેલિવિઝન પર પોતાનો ઝંડો ફરકાવવા સ્ટાર, સોની, ઝી વગેરેએ જે રણનીતિ અખત્યાર કરી હતી એ ડિટ્ટો હવે અજમાવવામાં આવી રહી છે ઓટીટી પર. જિયો સિનેમાના આગમન સુધી ક્રિકેટના ખેલ સાથે સંકળાયેલાં ઓટીટીનાં ગણિત લગભગ વેલ સેટ હતાં. જિયોએ બધાનાં ગણિત ઉપરતળે કરવાની શરૂઆત કરી. એમાં જ્યારે વર્લ્ડ કપ રમાતો હોય, ભારતમાં રમાતો હોય, અને ભારત કપ જીતવા હોટ ફેવરિટ હોય ત્યારે સિચ્યુએશન સંગીન પણ થાય છે અને નબળાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ માટે ગંભીર પણ.
અત્યારે દર્શકોના દુકાળનો અનુભવ ડિઝની છોડીને બધાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ કરી રહ્યાં છે. સમજો કે કોઈને રસ નથી ક્રિકેટ સિવાય કશું જોવામાં. એમાં વળી રોજેરોજ મેચ. રોજેરોજ રસાકસી. ટીવીની હાલત પણ જુદી નથી. સિરિયલ્સની, રિયાલિટી શોઝની ટીઆરપી ટાઢીબોળ પડી છે. રવિવાર, ૧૯ નવેમ્બરે જ્યાં સુધી ટુર્નામેન્ટની ફાઇનલ પતશે નહીં ત્યાં સુધી ઓટીટી માટે કપરાં ચઢાણ છે.

વાત એકલા ભારતની નથી. પાડોશી પાકિસ્તાનનો દાખલો લો. ત્યાં આ ટુર્નામેન્ટ ત્રણ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ પર મફતમાં સ્ટ્રીમ થઈ રહી છે. એ છે દારાઝ, તમાશા અને માયકો. ટપમેડ નામના અન્ય એક પ્લેટફોર્મ પર પણ આ ટુર્નામેન્ટ જોઈ શકાય છે પણ એ પેઇડ સવસ છે. એમાંની માયકો એપ મૂળ યુએઈની અને પાકિસ્તાનમાં નવીનવી શરૂ થઈ છે. ક્રિકેટના સ્ટ્રીમિંગે એને ફટાફટ વિકસવાની તક પૂરી પાડી છે. એટલી તગડી કે પાકિસ્તાનમાં એન્ટરટેઇનમેન્ટ પીરસતી અને ગૂગલ પ્લે પરથી સૌથી વધુ ડાઉનલોડ થનારી એપ્સમાં એ બીજા નંબરે પહોંચી ગઈ છે. એના સબસ્ક્રાઇબર્સ જોતજોતામાં પચાસ લાખના આંકડાને આંબી ગયા છે, જેમાંના વીસ લાખ તો આ ટુર્નામેન્ટ શરૂ થઈ ત્યારથી એને મળ્યા છે.

આખા દેશમાં નહીં, આખી દુનિયામાં પણ કોન્ટેન્ટનો એવો ખજાનો બહુ ઓછી કંપનીઓ પાસે હશે જેવો પ્રસાર ભારતી પાસે છે. આવતા વરસે પોતાના ઓટીટીનું સપનું સાકાર કરીને આ સ્વદેશી, સરકારી બ્રાન્ડ ઓટીટીની દુનિયામાં રીતસરની ક્રાંતિ આણી શકે છે

દૂરદર્શન, આકાશવાણી અને એવી સરકારી સગવડોથી આપણે પરિચિત છીએ. કોઈ સેટેલાઇટ ચેનલ નહોતી, મોબાઇલ અને ઓટીટી ગર્ભમાં પણ નહોતાં ત્યારે દૂરદર્શન, ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયો, વિવિધભારતી દેશના 3,287,263 ચોરસ કિલોમીટર વિસ્તારમાં જ્ઞાન અને મનોરંજનનો મહાસાગર પહોંચાડતાં હતાં. આજે પણ પ્રસાર ભારતીની સેવાઓ સખત શક્તિશાળી છે. બની શકે શહેરી પ્રજા તરીકે ઘણા આ તાકાતથી વાકેફ ના હોય. આવતા વરસે સ્થિતિમાં નાટ્યાત્મક પરિવર્તન આવી શકે છે. બધું સમુંસુતરું પાર પડતાં આવતા વરસે આ સરકારી ઉદ્યમ ઓટીટીની દુનિયામાં એવું કામ કરશે જે આ સેવાઓને નવી ઊંચાઈએ પહોંચાડી દેશે.

પ્રસાર ભારતી પાસે એવું શું છે જે એને સૌથી અનન્ય બનાવે છે?

ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયોની લાઇબ્રેરીમાં મહાત્મા ગાંધીજીનાં ભાષણોનો અલાયદો વિભાગ છે. એમાં ગાંધીજીની કલકત્તાના સોદેપુર આશ્રમમાં, 11 મે 1947ની પહેલી પ્રાર્થના અને  29 જાન્યુઆરી 1948ના રોજ, એમની નિઘૃણ હત્યાની પૂર્વસંધ્યાએ, દિલ્હીના બિરલા હાઉસમાં પ્રાર્થના પૂર્વેનું ભાષણ, બેઉ સામેલ છે. ગાંધીજીએ ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયો પર જીવનમાં માત્ર એકવાર, 12 નવેમ્બર 1947ના રોજ વક્તવ્ય આપ્યું એ પણ સચવાયેલું છે. રવિન્દ્રનાથ ટાગોર, સુભાષચંદ્ર બોસ, ડો. બાબાસાહેબ આંબેડકર, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ, સરોજિની નાયડુ જેવાં સ્વાતંત્ર્યનાયકોનાં ભાષણ પણ સામેલ છે.  ભારતના તમામ વડા પ્રધાન અને રાષ્ટ્રપતિનાં ભાષણોનાં રેકોર્ડિંગ્સ ખરાં જ.

ત્રીજી જાતિને કેન્દ્રમાં રાખીને બનતા વિષયો હમણાંથી થોડા વધ્યા છે. એમાં બે લેટેસ્ટ વિકલ્પ છે સુસ્મિતા સેનવાળી સિરીઝ અને નવાઝુદ્દીન સિદ્દિકીવાળી ફિલ્મ

છ એપિસોડ્સ અને એમાં સુસ્મિતા સેન લીડમાં. શ્રીગૌરી સાવંત અને દેશમાં વ્યંઢળોને કાયદેસર ત્રીજી જાતિ તરીકે 2014માં સર્વોચ્ચ અદાલતે આપેલી માન્યતા. એ વિષયની સિરીઝ એટલે તાલી. ઓટીટી પર ‘આર્યા’ જેવી દમદાર સિરીઝની બે સીઝનથી દિલ જીતી લેનારી સુસ્મિતાની ઉપસ્થિતિમાત્ર સિરીઝને આશાસ્પદ બનાવે. એમાં નોખો, વાસ્તવિક બીના પર આધારિત વિષય ઉમેરાતા તાલાવેલી વધી જાય શું હશે સિરીઝમાં? પછી રિમોટ ઉપાડી સિરીઝ જોવાનું શરૂ કરતાં આશાના મિનારા ધ્વસ્ત થવા માંડે. લે, આ શું?

એક પ્રસ્તાવના બાંધીને, શ્રીગૌરીની એકોક્તિ સાથે, ‘તાલી’ શરૂ થાય છે. પુરુષના દેહ સાથે જન્મ લેનાર ગણેશ ઉર્ફે ગણ્યાને શમણાં છે સ્ત્રી જેવા જીવનનાં. એને મા બનવું છે. એનાં માબાપ એની કાલીઘેલી વાતોને હળવાશથી લે છે. પછી તરત કથા પહોંચે છે પુખ્ત શ્રીગૌરી અને 2014ના સમયમાં. સર્વોચ્ચ અદાલત ત્રીજી જાતિના કેસ વિશે ફેસલો સુણાવે એની ઘડીઓ ગણાઈ રહી છે. ફેસલો સકારાત્મક આવતા ત્રીજી જાતિના સભ્યો ખરા અર્થમાં દેશના નાગરિકો તરીકે માન્યતા મેળવવાના છે. શ્રીગૌરી સાથે વિદેશી મહિલા પત્રકાર છે. ત્યાંથી કથા વર્તમાન અને ભૂતકાળમાં ઝૂલતી રહે છે. આજની શ્રાગૌરી અને ગઈકાલના ગણ્યા વચ્ચે. પહેલા એપિસોડના અંતે અદાલતના પ્રાંગણમાં શ્રીગૌરીના ચહેરાને એક ખેપાની શાહી ફેંકીને ખરડી નાખે કે અંદેશો થઈ જાય કે કંઈક ખૂટી રહ્યું છે અહીં.

કમનસીબે, એ લાગણી છેલ્લે સુધી બદલાતી નથી. કારણ નબળું લખાણ. એમાં વળી શ્રીગૌરીના સંવાદો શાને કાવ્યાત્મક છે એ સમજાતું નથી. “વરદી દેખ કર દરદી હો જાતી હૂં મૈં”, અને, “યે વકીલ કમ શકીલ ઝ્યાદા લગતા હૈ”, આ છે ઉદાહરણો. સિરીઝનો પ્રવાહ પણ કંટાળો ઉપજાવે એવો ધીમો અને વિચિત્ર છે. કોઈ સુપર રોચક ઘટના પણ નથી. પુરુષના હૃદયમાં સ્ત્રીનો જીવ લઈને મોટો થતો ગણેશ, પિતાની ઘૃણા, ગણેશનું ઘરેથી નાસી જવું, વ્યંઢળો સાથે જોડાવું, સેક્સ પરિવર્તન પછી મા બનવાની ઇચ્છા સેવવી… બધું ઉપરછલ્લું છે. શ્રીગૌરી એક્ટિવિસ્ટ તરીકે ઉભરવા માંડે છે ત્યારની સિરીઝ ઊંચકવાની તક પણ એળે જવા દેવાઈ છે.

૨૦૧૯ અને ૨૦૨૩ વચ્ચે એક અધ્યાય સમાપ્ત થયો છે. સાથે શરૂઆત થઈ છે નવા પૂરું વળતર આપે એવા શોઝ માટે સજાગ થયા છે અધ્યાયની. ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ પહેલાં પ્રસ્થાપિત થવા મરણિયા હતાં. હવે એ સૌ ખર્ચનું